Czy znowu interes branży górniczej przeważy nad zdrowiem i życiem milionów Polaków – pytają eksperci i NGO, komentując próbę wycofania się rządu z koniecznych norm jakości węgla. Organizacje pozarządowe zajmujące się poprawą jakości powietrza wystosowały apel do Premiera Donalda Tuska i minister Klimatu i Środowiska Pauliny Hennig-Kloski o przyjęcie odpowiednich norm jakości węgla i wycofanie ze sprzedaży do gospodarstw domowych zanieczyszczonego węgla. 

W kwietniu 2024 Ministerstwo Klimatu i Środowiska przedstawiło do konsultacji nowe rozporządzenie jakości węgla. Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną powietrza z zadowoleniem przyjęły pierwotną propozycję, ponieważ MKiŚ zaproponowało realne wycofanie ze sprzedaży zanieczyszczonego węgla. Ministerstwo przedstawiło kilkuletnią ścieżkę dotarcia do ostatecznego kształtu norm, dzięki czemu sektor górniczy będzie miał dodatkowy czas na dostosowanie produkcji. Niestety, podczas spotkania konsultacyjnego na podkomisji sejmowej do spraw sprawiedliwej transformacji, w obecności przedstawicieli branży górniczej oraz górniczych związków zawodowych rząd wycofał się z części zaproponowanych zmian, mimo, że Ministerka Przemysłu Marzena Czarnecka sama przyznała, że polski węgiel jest “odpadem” i jest “fatalnej jakości”.

– Poprzedni rząd przyjął normy jakości węgla, które nie zapewniają ochrony zdrowia i życia obywateli. Dopuszczono do sprzedaży węgiel o wysokiej zawartości siarki, popiołu i wilgoci, co sprawia, że nawet jeśli spalamy go w nowoczesnych kotłach to emisja zanieczyszczeń jest wciąż znacząca. – komentuje Piotr Siergiej z Polskiego Alarmu Smogowego – Wprawdzie w  projekcie nowych norm dokonano zmian, które uznaliśmy za pożądane, ale już widzimy, że rząd się z tych zmian wycofuje. Okazuje się, że rządy się zmieniają, ale interes branży górniczej wciąż przeważa nad interesem milionów Polaków oddychających najgorszym powietrzem w Unii Europejskiej. 

W Polsce wciąż przedwcześnie umiera niemal 50 000 osób z powodu oddychania zanieczyszczonym powietrzem, a główną przyczyną tej sytuacji jest spalanie węgla i innych paliw stałych w domowych instalacjach grzewczych. Wyeliminowanie zanieczyszczonego węgla ze sprzedaży do gospodarstw domowych to niezbędny krok dla poprawy jakości powietrza i ochrony zdrowia mieszkańców naszego kraju. 

W apelu do Premiera czytamy: “Obecnie w Polsce rocznie zużywanych jest około 45 mln ton węgla kamiennego energetycznego, z czego jedynie 6 mln ton w sektorze gospodarstw domowych. Połowa tego węgla dostarczana jest przez polskie kopalnie, a druga jest importowana, głównie z Kazachstanu, Kolumbii czy RPA, a wcześniej z Rosji. Wprowadzenie norm nie będzie więc znacząco ograniczać produkcji polskich kopalń, gdyż większość węgla wydobywanego w Polsce sprzedawana jest do elektrowni, elektrociepłowni i zakładów przemysłowych. Dotyka ono zarówno krajowej produkcji, ale też importu, który powinniśmy właśnie ograniczać”

Na argumenty kopalń jakoby nowe normy jakości węgla będą kosztowne dla sektora węglowego odpowiada Michał Hetmański, prezes Fundacji Instrat: Po dwóch latach hossy na rynku węgla kamiennego w Polsce, krajowe kopalnie mają z czego sfinansować wymagane inwestycje w instalacje przerabiania i uzdatniania węgla. Szacowany przez Instrat wynik finansowy spółek górniczych objętych pomocą publiczną (PGG, PKW i Węglokoks Kraj) wynosił w latach 2020-2023 nawet 10 mld zł (EBIDTA). Trudno o korzystniejszy moment na wprowadzenie lepszych norm sprzedawanego surowca do gospodarstw domowych. Kopalnie nie potrzebują rekompensat za rzekomo utracone zyski z tytułu sprzedaży węgla trującego Polki i Polaków, ale planu sprawiedliwej transformacji. 

Propozycja nowych norm jakości węgla przygotowana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska i poddana konsultacjom dawała nadzieję na poprawę jakości powietrza. Propozycja ta uzyskała znaczące poparcie w trakcie konsultacji społecznych. Plany osłabienia tej propozycji pod naciskiem branży górniczej są niepokojące. Organizacje podpisane pod apelem stoją na stanowisku, że rząd musi pomóc regionom górniczym w sprawiedliwej transformacji i pracownikom sektora, a nie zezwalać kopalniom na sprzedaż zanieczyszczonego surowca do gospodarstw domowych.

Apel został podpisany przez następujące organizacje: Polski Alarm Smogowy, Rodzice dla Klimatu, HEAL Polska, Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Fundacja Instrat, Fundacja Frank Bold, Fundacja Europejskie Centrum Czystego Powietrza, Stowarzyszenie BoMiasto, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, Zielony Instytut.

Apel do Premiera Donalda Tuska dostępny jest TUTAJ

Polski Alarm Smogowy sprawdził gdzie w 2023 roku składano najwięcej wniosków do Programu Czyste Powietrze. Liderem wśród regionów okazało się Mazowsze – to tam liczba wniosków na wymianę starego kotła i termomodernizację budynku była najwyższa. Co więcej, w pierwszej trzydziestce najbardziej aktywnych gmin w Polsce (według liczby wniosków w porównaniu do liczby budynków jednorodzinnych)  aż dwanaście pochodzi właśnie z tego województwa. Na pierwszym miejscu uplasowała się mazowiecka gmina Radzanów, gdzie zeszłym roku w aż jednej ósmej domów jednorodzinnych złożono wniosek o dotację na wymianę „kopciucha” lub termomodernizację.

– W styczniu 2023 roku w życie weszły zmiany w Programie – obowiązują między innymi nowe, wyższe kwoty dotacji. Postanowiliśmy sprawdzić efekty i to, gdzie najszybciej likwidowane są „kopciuchy” – mówi rzecznik PAS Piotr Siergiej – okazało się, że w ubiegłym roku to mieszkańcy województwa mazowieckiego wykazali się najwyższą aktywnością. Na Mazowszu złożono ponad 27 tys. wniosków na wymianę starego ogrzewania i termomodernizację budynku. Na drugim miejscu uplasowało się województwo śląskie (ok. 25 tys. wniosków), a podium zamyka Małopolska (ok. 23 tys.). 

W ogólnopolskim rankingu aktywności gmin porównującym liczbę wniosków z liczbą budynków jednorodzinnych zwyciężyła gmina Radzanów z woj. mazowieckiego, gdzie złożono 116 wniosków o dotację. To jedna ósma domów jednorodzinnych w całej gminie! Co więcej, w pierwszej trzydziestce najbardziej aktywnych gmin w Polsce aż dwanaście pochodzi właśnie z Mazowsza.

Zapytaliśmy Urząd Gminy w Radzanowie, jak udało im się osiągnąć tak dobry wynik – mówi Piotr Siergiej – okazuje się, że specyfika małej miejscowości pozwala łatwiej dotrzeć do mieszkańców. Oprócz funkcjonowania punktu gminnego i udzielania pomocy przy wypełnianiu wniosków, pracownicy Urzędu Gminy przypominają o dotacjach przy każdej możliwej okazji, jak zebrania wiejskie, imprezy plenerowe, pikniki, rady sołeckie. Dodatkowo w małej społeczności ważną rolę odgrywa wymiana doświadczeń pomiędzy sąsiadami.

Od stycznia 2028 roku w sześciu powiatach wokół Warszawy wchodzi w życie zakaz spalania węgla w gospodarstwach domowych, dlatego ważne jest utrzymanie wysokiego  tempa wymiany kotłów. Z tym w warszawskim “obwarzanku” nie jest najlepiej. Na blisko 40 tysięcy domów z “kopciuchami” złożono jedynie 3447 wniosków do programu Czyste Powietrze. Najlepiej w  “obwarzanku” radziły sobie gminy: Wiązowna, Halinów i Góra Kalwaria, ale nawet tam liczba wniosków złożonych w 2023 roku nie przekroczyła dwustu.

Niepokojący jest słaby wynik warszawskiego “obwarzanka”, gdzie – podobnie jak w całym województwie – obowiązuje zakaz użytkowania “kopciuchów”. Być może jest to spowodowane tym, że większość gmin w aglomeracji warszawskiej posiada własne programy dotujące wymianę kotłów, które nierzadko konkurują z programem Czyste Powietrze. Warto jednak wspomnieć, że PCZP dodatkowo dotuje ocieplenie ścian i stropów oraz wymianę okien i drzwi. Polski Alarm Smogowy od dawna zwraca uwagę na konieczność docieplenia budynków prócz samej wymiany starego kotła. W ten sposób łatwiej jest uniknąć wysokich rachunków za ogrzewanie. W interesie gmin jest więc promowanie inwestycji zarówno w wymianę “kopciucha” jak i ocieplenie domu, na co programy gminne nie zapewniają środków. 

Pełny ranking znajduje się TUTAJ: https://www.polskialarmsmogowy.pl/ranking 

Przygotowanie i realizacja inwestycji w teorii oraz wymiana źródła ciepła i termomodernizacja w praktyce – to tematy najbliższego spotkania w ramach cyklu #AkademiaCzystegoPowietrza2024. Webinar, na który każdy zainteresowany może się już zarejestrować (https://forms.office.com/e/rrtvL2F1uq), odbędzie się w czwartek, 6 czerwca o godz. 10:00.

Tylko dobrze docieplony budynek z nowym źródłem ciepła jest pewnym i bezpiecznym rozwiązaniem, które przyniesie korzyści osobom korzystającym z programu „Czyste Powietrze”. Ale jak się za to zabrać? Czy wystarczy audyt energetyczny, który podpowie, czy dobór nowego źródła ciepła w danym domu, został wskazany zgodnie z jego zapotrzebowaniem na ciepło? Nie tylko na te pytania odpowiemy podczas spotkania online z audytorem energetycznym.

Zapraszamy w czwartek, 6 czerwca o 10:00. Prosimy o rejestrację pod linkiem: https://forms.office.com/e/rrtvL2F1uq (na zgłoszenia czekamy do 5.06.2024 r. do godz. 12:00).

Uwaga! Jeśli nie wyczerpiemy tematu, to obiecujemy kontynuację spotkania. Jak zgłosić dodatkowe tematy z obszaru termomodernizacji i wymiany źródła ciepła, które mielibyśmy jeszcze omówić? Wystarczy wypełnić ankietę, którą wyślemy do każdej zarejestrowanej osoby.

Cykl „Akademia Czystego Powietrza” – baza praktycznej wiedzy o ogólnopolskim programie „Czyste Powietrze” – jest realizowany od 2020 r. przez NFOŚiGW, we współpracy z Ministerstwem Klimatu i Środowiska oraz Polskim Alarmem Smogowym.

Starszy 

Polski Alarm Smogowy opublikował ranking najaktywniejszych gmin w Programie Czyste Powietrze od początku jego funkcjonowania i pokazał jak aktywna postawa samorządów i wymiana starych kotłów i pieców węglowych wpływa na poprawę jakości powietrza. Największą liczbę wniosków spośród prawie dwóch i pół tysiąca gmin złożyli mieszkańcy Rybnika, a w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych najlepiej wypada gmina Radlin w woj. śląskim. Aż 16 gmin z tego województwa znalazło się w pierwszej dwudziestce najaktywniejszych gmin w kraju. 

Prezentowany ranking obejmuje okres od początku funkcjonowania Programu Czyste Powietrze (2018 r.) do końca 2023 r.  W rankingu wzięto pod uwagę dwa kryteria – liczbę wniosków o wymianę starych urządzeń grzewczych oraz liczbę wniosków odniesioną do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie. Biorąc pod uwagę liczbę wniosków, na pierwszym miejscu spośród wszystkich 2477 gmin w Polsce znajduje się Rybnik, z liczbą 6481 złożonych wniosków. Pod względem liczby wniosków w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych w gminie pozycję lidera zajmuje śląska gmina Radlin. 

Wśród dwudziestu najaktywniejszych samorządów w Czystym Powietrzu najwięcej jest gmin z województwa śląskiego. W rankingu pokazującym liczbę wniosków o dotację w odniesieniu do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie, aż 16 gmin na 20 najaktywniejszych pochodzi z tego województwa.

Jak podkreśla Polski Alarm Smogowy to przede wszystkim od aktywności samorządu lokalnego zależy stopień poprawy jakości powietrza. – Tam gdzie samorząd działa prężnie i pomaga mieszkańcom przy wymianie starych źródeł ciepła, tam widać efekty w postaci czystszego powietrza – mówi Andrzej Guła, lider PAS. – W Rybniku i Radlinie prowadzono też wiele kampanii, których celem było zachęcanie mieszkańców do sięgania po dotacje. To właśnie dzięki tej postawie i tak dużemu zaangażowaniu ze strony samorządu gminy te znalazły się na szczycie rankingu – dodaje Guła.

Poprawa jakości powietrza w Rybniku jest spektakularna. W 2010 roku odnotowano 134 smogowych dni, w 2014 r. – 127, w 2018 r. – 108, w 2021 r. – 67, a w 2023 r. zaledwie 16 dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10.

PAS postanowił sprawdzić, na ile do poprawy jakości powietrza przyczyniają się działania antysmogowe, a na ile jest to wynik czynników meteorologicznych. Taką analizę dla Rybnika przeprowadzili badacze z Europejskiego Centrum Czystego Powietrza (ECAC). 

– Często dostajemy pytanie na ile poprawa jakości powietrza jest wynikiem działań podejmowanych przez samorządy, a na ile wynika ona z cieplejszych zim – mówi Dominika Mucha, wice-prezeska ECAC. Jak wynika z analizy ECAC, które badało poprawę jakości powietrza w Rybniku w ostatnich latach, aż 71% poprawy uzyskano dzięki działaniom antysmogowym takim jak wymiana starych, najbardziej zanieczyszczających powietrze urządzeń grzewczych, tzw. kopciuchów, w których spalany jest węgiel lub drewno. – Zaledwie 29% poprawy można przypisać czynnikom meteorologicznym, czyli efektowi „ciepłej zimy” – mówi Dominika Mucha i dodaje, że Rybnik może służyć za wzór skuteczności działań antysmogowych dla innych samorządów. 

Aktywiści antysmogowi pokazują, że jeszcze kilka lat temu w Rybniku konieczne było zamykanie szkół i przedszkoli ze względu na smog, a obecnie jakość powietrza jest już dużo lepsza. 

– Poprawę jakości powietrza udało się uzyskać dzięki wymianie kilkunastu tysięcy kopciuchów w ostatnich latach w ramach Czystego Powietrza czy ze środków zdobywanych  przez samorząd w innych źródłach – mówi Janusz Piechoczek, działacz PAS i Rybnickiego Alarmu Smogowego – i dodaje, że jeszcze kilka lat temu Rybnik był na czele rankingu Światowej Organizacji Zdrowia najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie, a obecnie jest na dobrej drodze do tego, aby osiągnąć jakość powietrza zgodną ze standardami WHO. 

Czyste powietrze w Rybniku to również poprawa jakości życia i lepsza ochrona zdrowia. Badanie z 2020 roku przeprowadzone w Hasselt University w Belgii pokazało, że w moczu rybnickich dzieci znajdowało się aż pięciokrotnie więcej rakotwórczej sadzy niż u dzieci ze Strasburga. W Polsce na skutek zanieczyszczenia powietrza wciąż umiera ponad 40 tys. osób rocznie. Przykład Rybnika pokazuje, że dzięki staraniom samorządu możliwa jest ochrona zdrowia i życia mieszkańców miast i wsi.  

Czyste Powietrze to dziesięcioletni program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który został uruchomiony w 2018 r. Jego celem jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych. Celem programu jest wymiana 3 milionów „kopciuchów” (pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno) do roku 2029. Według barometru Czystego Powietrza, który prowadzi PAS, do końca lutego 2024 r. złożono 689 tys. wniosków na wymianę kopciuchów, co stanowi 23% założonego celu. 

Ranking dla wszystkich 2477 gmin można pobrać TUTAJ i TUTAJ (dwa pliki PDF)