Polski Alarm Smogowy poddał analizie ogłoszone zmiany w programie Czyste Powietrze – mimo kilku pozytywnych korekt, nowa odsłona programu nie rozwiązuje kluczowych problemów, które były przedstawiane jako główne powody jego wstrzymania – zatory płatnicze spowodowane nadmierną biurokracją oraz nadużycia ze strony nieuczciwych firm, zawyżających koszty i świadczących słabej jakości usługi. Co zupełnie niezrozumiałe, nowe zasady PCZP prowadzą do wykluczenie z programu nawet kilkuset tysięcy gospodarstw domowych o najniższych dochodach, pogłębiając problem ubóstwa energetycznego.

W nowej odsłonie PCzP pojawiło się kilka od dawna oczekiwanych korekt. Przywrócono maksymalne kwoty dotacji do okien i ocieplania ścian (teraz w przypadku najwyższego poziomu dotacji maksymalna dotacja do okna wyniesie 1200 zł/m2 a do docieplenia ścian 250 zł/m2). Zmiana ta, choć ważna, nie rozwiąże w pełni problemu zawyżania kosztów w programie. Pojawił się obowiązek udokumentowania własności domu przez trzy lata przy najwyższym poziomie dotacji, co powinno wyeliminować sytuację przepisywania domów na te osoby w gospodarstwie domowym, które mają niskie dochody, tylko w celu pozyskania najwyższej dotacji. Dodatkowo wprowadzono wymóg przeprowadzenia audytu energetycznego przed inwestycją, co pozwoli zdecydować co należy zrobić, aby obniżyć rachunki za ogrzewanie i dobrać odpowiednie źródło ogrzewania domu. W opinii Polskiego Alarmu Smogowego zmiany te można było wprowadzić wiele miesięcy temu bez wstrzymywania programu na jedną trzecią roku.

PAS podkreśla, że reforma programu Czyste Powietrze nie rozwiązała problemów podawanych jako podstawowe przyczyny zawieszenia programu: zatory płatnicze spowodowane nadmierną biurokracją oraz nadużycia ze strony nieuczciwych firm. Co gorsza, nowa odsłona programu może wykluczyć ze wsparcia setki tysięcy gospodarstw domowych o najniższych dochodach, które nie będą mogły skorzystać z najwyższego poziomu dotacji jeśli w trakcie audytu energetycznego okaże się, że budynek ma zapotrzebowanie na energię użytkową mniejsze niż 140 kWh/m2/rok.

– Takie wykluczenie jest niczym nieuzasadnione, gdyż chodzi tu o gospodarstwa domowe o niskich dochodach, dotknięte problemem ubóstwa energetycznego i płacących krocie za ogrzewanie – mówi Andrzej Guła, lider PAS.

Na przykład: trzyosobowa rodzina, której miesięczny dochód wynosi cztery tysiące złotych, mieszka w domu o powierzchni 140 m2 o zapotrzebowaniu na energię na poziomie 135 kWh/m2/rok (tj. mniej niż próg ustanowiony przez NFOŚiGW), to nie dostanie najwyższej dotacji do docieplenia i nowego źródła ciepła, mimo iż roczny koszt ogrzewania takiego domu wynosi np. 9 tysięcy zł rocznie przy ogrzewaniu gazowym i 7 tysięcy zł rocznie przy ogrzewaniu węglowym. Osób najuboższych nie będzie stać na wkład do inwestycji z własnej kieszeni. Według szacunków PAS to kryterium może wykluczyć z programu kilkaset tysięcy gospodarstw domowych o najniższych dochodach. Zdaniem PAS ograniczanie wsparcia dla osób najuboższych i najbardziej potrzebujących pomocy, to działanie szkodliwe społecznie, zwłaszcza w dobie wysokich cen energii i kryzysu energetycznego. Stoi ono również w sprzeczności z zapowiadaną roku temu przez premiera Donalda Tuska „termomodernizacją domów na wielką skalę” i pogłębia problem ubóstwa energetycznego.

W propozycji reform brakuje podstawowego narzędzia chroniącego beneficjentów przed nieuczciwymi firmami czy firmami oferującymi usługi słabej jakości: listy rekomendowanych wykonawców. Aby znaleźć się na tej liście wykonawcy powinni spełniać minimalne wymogi określone wcześniej przez NFOŚiGW, a także zobowiązać się do wykonywania usług w określonym standardzie. Podobne rozwiązania funkcjonują przy tego typu programach w wielu europejskich krajach. Dodatkowo NFOŚiGW wciąż nie uruchomił tzw. Centralnej Bazy Czystego Powietrza, która pomogłaby w bardziej efektywny zarządzaniu publicznymi pieniędzmi, pozwoliła monitorować rynek i ceny świadczonych usług, a tym samym zapobiegałaby zawyżaniu marży zysku przez nieuczciwe firmy (marże te sięgały nawet 80-100%). Na brak CBCzP zwraca uwagę Najwyższa Izba Kontroli w raporcie prezentującym wyniki kontroli programu Czyste Powietrze w październiku 2022 r. – Od tamtej pory program wciąż nie doczekał się pełnej cyfryzacji umożliwiającej efektywne zarządzanie wielomiliardowym programem i sprawną obsługę beneficjentów – mówi Guła.

PAS wytyka rządowi również brak kilkuletniego planu finansowania programu. – Nowy zarząd NFOŚiGW słusznie wskazywał na poważny błąd poprzedników, jakim był brak kilkuletniego planu finansowego, zawierającego przewidywania kosztów programu oraz podanie źródeł finansowania – mówi Andrzej Guła – minęło półtora roku, a planu wciąż nie ma. Planowane wsparcie z Funduszu Modernizacyjnego w wysokości 10 miliardów zł wystarczy na wsparcie około 250 tysięcy gospodarstw domowych – tyle wniosków złożono w samym 2024 roku. Oznacza to, że za około rok pieniądze mogą się skończyć. W Polsce wciąż dymi ponad 2,5 miliona kopciuchów – pieniądze te pokrywają więc jedynie 10% zapotrzebowania na inwestycje.

Problemem może być również zaplanowany system tzw. operatorów, czyli podmiotów wspierających najuboższe gospodarstwa domowe w wymianie kotła i ocieplaniu domu. Operatorami mają być gminy oraz przejściowo WFOŚ. Nie wiadomo natomiast czy – jak zapowiadano – operatorem będą mogły zostać organizacje pozarządowe czy firmy wynajęte przez gminy. Do PAS napływają sygnały od gmin, że niektóre firmy już teraz planują zakładanie fundacji i stowarzyszeń, które będą ubiegać się o status operatora. Jeśli taka sytuacja rzeczywiście wystąpi, będzie to konflikt interesów i pole do nadużyć: operator powiązany z wykonawcą będzie doradzać przy inwestycji i wyborze wykonawcy. Pozbawi to beneficjentów ochrony przed nieuczciwymi praktykami – zawyżaniem kosztów i świadczeniem słabej jakości usług.

Ocena Programu Czyste Powietrze do pobrania TUTAJ

7 marca minęło 100 dni od zawieszenia programu “Czyste Powietrze”. Polski Alarm Smogowy sprawdza jak wygląda postęp prac nad nową wersją programu. Po stu dniach prac i przygotowań pewne jest jedno: w sensie formalnym niewiele wiadomo. Jedyne czym dysponujemy to zapowiedzi, z których wynika, że dostęp do “Czystego Powietrza” dla ludzi o niskich dochodach  będzie trudniejszy. Na trzy tygodnie przed odwieszeniem programu wypłacającego miliardy złotych rocznie, wciąż nie ma pewności co do jego ostatecznego kształtu i finansowania.    

– Za trzy tygodnie rusza program “Czyste Powietrze”, a my wciąż nie mamy potwierdzonych informacji o jego przyszłym kształcie – komentuje Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego – Zamiast regulaminu programu i konkretnych wymogów stawianych zarówno przyszłym beneficjentom jak i gminom, mamy zapowiedzi medialne wygłaszane na konferencjach prasowych. Oczekiwałbym od tak poważnej instytucji, jaką jest NFOŚiGW, poważniejszego traktowania obywateli zamierzających ocieplić swoje domy i wymienić źródło ciepła. Przy podejmowaniu takich finansowych decyzji trudno bowiem opierać się tylko na medialnych zapowiedziach i niejasnych komunikatach. 

Z zapowiedzi NFOŚiGW widać, że po wznowieniu naboru, dostęp do Czystego Powietrza będzie trudniejszy, zwłaszcza dla osób o niskich dochodach, jeśli mieszkają w domu o zapotrzebowaniu energetycznym poniżej 140 kWh/m2/rok. Oznacza to, że np.  dwóm starszym osobom, których łączny dochód wynosi niespełna 2200 zł miesięcznie,  zamieszkującym słabo ocieplony dom i wydających rocznie ok. 8000 zł na węgiel lub ok. 10 000 na gaz nie będzie przysługiwać najwyższe, 100-procentowe dofinansowanie na termomodernizację. To duża bariera: osoby o tak małym dochodzie nie będą w stanie ubiegać się o dofinansowanie na niższym poziomie, ponieważ wymaga ono pokaźnego wkładu własnego, którym nie dysponują.

Z zapowiedzi zarządu NFOŚiGW wynika, że do 31 marca, czyli do dnia odwieszenia programu nie dowiemy się o zapewnieniu finansowania z Europejskiego Banku Inwestycyjnego w kwocie 10 mld zł. To fundusze kluczowe w zapewnieniu dalszego nieprzerwanego działania programu. Obecnie (dane NFOŚiGW na 28.02.2025 r.) w Czystym Powietrzu podpisano umowy na 29,4 mld zł, wypłacono natomiast 14,8 mld zł. Oznacza to, że NFOŚiGW musi wypłacić 14,6 mld zł zaległych środków beneficjentom programu czy firmom, które realizowały inwestycje. 

Ciekawą informacją są założenia systemu tzw. operatorów, czyli podmiotów wspierających obywateli w przeprowadzeniu ich przez cały proces inwestycji. Zapewnić go mają gminy, oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska. Wciąż nie zapewniono jednak mechanizmów, które zapobiegać będą nieuczciwym praktykom, które miały miejsce wcześniej i polegały na zawyżaniu kosztów, świadczeniu słabej jakości usług czy montażu złej jakości i źle dobranych urządzeń grzewczych. 

Tempo wymiany kotłów w krakowskim “obwarzanku” spadło do poziomu sprzed 7 lat. W porównaniu do rekordowego 2022 roku, kiedy zlikwidowano aż 2691 “kopciuchów”, w 2024 roku liczba ta spadła do zaledwie 1460 sztuk, osiągając poziom sprzed 2018 roku. To zapaść – komentuje zaniepokojony Krakowski Alarm Smogowy i wzywa gminy położone wokół Krakowa do zwiększenia aktywności we wdrażaniu uchwały antysmogowej dla Małopolski. W Metropolii Krakowskiej wciąż dymi ponad 10 tysięcy nielegalnych kotłów i pieców. 

Krakowski Alarm Smogowy jak co roku sprawdził ile wysokoemisyjnych kotłów znajduje się wciąż na terenie czternastu gmin graniczących z Krakowem. Według danych Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków najwięcej nielegalnych źródeł ciepła w budynkach jednorodzinnych znajduje się w Gminie Wieliczka (2241). Jednocześnie właśnie tam w 2024 roku wymieniono najwięcej kopciuchów (280).

W roku 2024 w ramach wszystkich programów dotacyjnych w krakowskim “obwarzanku” wymieniono zaledwie 1460 kotłów, dla porównania: w rekordowym 2022 roku wymieniono aż 2691 sztuk.

Co więcej, dane dotyczące liczby złożonych wniosków na wymianę kopciuchów wskazują, że w kolejnym roku nie mamy co liczyć na przyspieszenie. W 2024 roku we wszystkich gminach Metropolii Krakowskiej  złożono zaledwie 1658 wniosków na wymianę kotła (w 2023 było ich 1909). Porównując liczbę złożonych w ubiegłym roku wniosków i liczbę wymienionych kotłów można założyć, że niskie tempo z 2024 niestety zostanie utrzymane.

–To zapaść – komentuje spadek wymian “kopciuchów” w Metropolii Ewa Lutomska z Krakowskiego Alarmu Smogowego – tempo walki ze smogiem w gminach wokół Krakowa cofnęło się do poziomu sprzed 7 lat, czyli do początku funkcjonowania programu “Czyste Powietrze”. Mogę tylko współczuć mieszkańcom gmin, w których ciągle występują wysokie stężenia zanieczyszczeń. Widzimy, że egzekwowanie przepisów wynikających z uchwały antysmogowej przestało być priorytetem dla władz wielu gmin. Brak zdecydowanej postawy z ich strony sprawia, że mieszkańcy nie czują presji do wymiany „kopciuchów” i niestety łamią prawo, bez obawy o  konsekwencje. 

Są jednak gminy, które wykazują się większą aktywnością w zakresie działań antysmogowych i kontynuują obraną wcześniej strategię, jak na przykład Gmina Zielonki, która w ostatnim czasie powołała straż gminną i podobnie jak Gmina Wielka Wieś, realizuje kontrole przy pomocy dronów. Gmina Skawina rok do roku znajduje się w czołówce najbardziej aktywnych gmin pod kątem wymienionych kotłów.

Spowolnienie w wymianie starych urządzeń grzewczych, widoczne od 2023 roku zbiega się w czasie ze zmianami w uchwale antysmogowej dla Małopolski, czyli odsunięciem w czasie finalnej daty likwidacji pozaklasowych kotłów. Wstępne zapisy uchwały antysmogowej dla Małopolski zakładały wymianę wszystkich pozaklasowych urządzeń do końca 2022 roku, co w tamtym okresie przyczyniło się do wzrostu liczby wymienionych urządzeń. Niestety, radni Sejmiku Województwa Małopolskiego zmienili uchwałę, co doprowadziło do osłabienia tempa wymiany starych kotłów, a w rezultacie do pogorszenia jakości powietrza w małopolskich gminach, co pokazał również epizod smogowy, z jakim mieliśmy do czynienia na początku 2025 roku.

Negatywną zmianę obserwujemy także porównując jakość powietrza w 2023 i 2024 roku na stacjach monitoringu w Skawinie i Zabierzowie. Maksymalne stężenie dobowe PM10 w Skawinie w 2023 roku wyniosło 85 µg/m3, podczas gdy w 2024 roku już 142 µg/m3. Podobnie w Zabierzowie – 99 µg/m3 w 2023 roku i 145 µg/m3 w 2024 roku. Wzrosła także liczba dni z przekroczeniami dobowych stężeń pyłu PM10 – w Zabierzowie to wzrost z 26 w 2023 roku do 32 w 2024 roku. – Niepokoi nas ten wzrost, gdyż może on świadczyć o odwróceniu trendu poprawy jakości powietrza w województwie małopolskim, który obserwowaliśmy do 2023 roku – dodaje Lutomska.

W ostatnich miesiącach procesowi likwidacji “kopciuchów” zaszkodziło także wstrzymanie programu „Czyste Powietrze”. Bez finansowego wsparcia gwarantowanego przez Program nie będzie możliwe rozwiązanie problemu smogu. Mieszkańcy “obwarzanka” muszą otrzymać wsparcie i być świadomi, że wymiana starego kotła na węgiel i drewno przynosi korzyści oraz poprawia jakość ich życia.

Natomiast aby przyspieszyć tempo wymiany kotłów przedstawiciele gmin będą musieli zaangażować większe siły w informowanie o uchwale antysmogowej i zakazie użytkowania najbardziej zanieczyszczających powietrze kotłów na węgiel i drewno, a także w procesy kontroli przepisów antysmogowych, co powinno odbyć się przy współpracy Metropolii Krakowskiej. Prezydent Miasta Krakowa, który jest Prezesem Zarządu Stowarzyszenia Metropolia Krakowska powinien priorytetowo potraktować działania, które pomogą w likwidacji “kopciuchów” i poprawie jakości powietrza na tym terenie i wpłynąć na władze wszystkich gmin ościennych, aby w większym stopniu angażowały się w rozwiązanie tego problemu.

Polski Alarm Smogowy zaprezentował kolejną odsłonę rankingu gmin w Programie Czyste Powietrze obejmującą cały 2024 rok. Liczba wniosków składanych do tego programu świadczy między innymi o tempie likwidacji „kopciuchów” w poszczególnych gminach i, tym samym, o poprawie jakości powietrza. W 2024 roku liderem zostały gminy z woj. mazowieckiego. W pierwszej setce najaktywniejszych gmin aż 29 pochodzi z Mazowsza. Kolejne aktywne województwa to kujawsko-pomorskie oraz pomorskie.

Nowe zestawienie pokazuje najaktywniejsze gminy* w Programie Czyste Powietrze w roku 2024. Największą aktywność w likwidacji starych kotłów na węgiel i drewno, czyli tzw. kopciuchów oraz poprawie efektywności energetycznej domów wykazały gminy z województwa mazowieckiego. W grupie najlepszych stu gmin aż 29 pochodzi z tego województwa. Na drugiej pozycji znalazło się woj. kujawsko-pomorskie (21 gmin), a na trzeciej woj. pomorskie (12 gmin). W 2024 roku liderami Programu Czyste Powietrze zostały gminy z woj. mazowieckiego: na pierwszym miejscu gmina Lutocin, pozycja druga: Zawidz, a na trzecim miejscu Potworów.

Ciekawie wygląda porównanie rankingów z 2022 i 2023 oraz najnowszego z 2024 roku. Dużą zmianę odnotowano w aktywności gmin z województwa śląskiego. O ile w roku 2022 w pierwszej setce najaktywniejszych polskich samorządów znajdowało się aż 25 gmin z woj. śląskiego, liczba ta spadła do sześciu w 2023 i zaledwie czterech w 2024 roku. Tym samym woj. śląskie w porównaniu do innych województw spadło z pierwszego miejsca aż na siódmą pozycję. Odmienna dynamika ma miejsce na Mazowszu: w 2022 roku w pierwszej setce znalazły się tylko dwie gminy, w 2023 liczba ta wzrosła do 18, a w 2024 roku Mazowsze wyszło na prowadzenie rankingu z aż 29 gminami.

Wydaje się, że ten spadek dynamiki wymiany starych kotłów w woj śląskim można przypisać wyczerpaniu się wymian kotłów w gospodarstwach domowych, w których była ona względnie łatwa – czy to z powodu większej świadomości czy też zaradności związanej chociażby z możliwością samodzielnego wypełnienia wniosku. Przykład woj. śląskiego pokazuje, że w miarę postępującego Programu Czyste Powietrze, gminy coraz częściej będą miały do czynienia z mieszkańcami wymagającymi zwiększonego wsparcia w wymianie kotła i dociepleniu domu. Stąd konieczność zaangażowania się gmin w system operatorów Programu Czyste Powietrze, jaki zamierza wdrożyć NFOŚiGW.

– Zawieszenie Programu Czyste Powietrze na jedną trzecią roku to około sto tysięcy niezłożonych wniosków o wymianę starego kotła – mówi Piotr Siergiej, rzecznik PAS – Takie działania oddalają nas od czystego powietrza. Bardzo wiele zależy od tego jak NFOŚiGW podejdzie do naboru wniosków po odwieszeniu Programu na początku kwietnia. Mamy duże zaległości, więc sposób w jaki prowadzony będzie nabór będzie weryfikacją i sprawdzianem obietnic Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska.

W rozszerzonym rankingu obejmującym cały dotychczasowy okres działania Programu Czyste Powietrze najaktywniejsi okazali się mieszkańcy leżących pod Rybnikiem gmin Radlin i Jejkowice oraz podkrakowskiej gminy Igołomia-Wawrzeńczyce. Gminy z województwa śląskiego tradycyjnie zajmowały wysokie pozycje w rankingu. W pierwszej trzydziestce wieloletniego podsumowania znalazło się aż 16 gmin z tego województwa.

Osobną analizowaną kategorią jest całkowita liczba złożonych wniosków do Programu w ciągu sześciu lat jego trwania. Rybnik jest miastem, w którym złożono najwięcej wniosków do Programu (7266), na drugiej pozycji znalazła się Częstochowa (4770) oraz Łódź na trzecim miejscu (3817). Spośród mniejszych miast najwyższą pozycję zajęła Pszczyna z aż 2771 wnioskami – to więcej niż np. Bydgoszcz, Poznań czy Wrocław. W rankingu zwraca również uwagę wysoka, 12 pozycja gminy Godów z woj. śląskiego, który jeszcze kilka lat temu plasował się w pierwszej dziesiątce najbardziej zanieczyszczonych miejscowości w Unii Europejskiej.

Najnowszy ranking obejmuje rok 2024 i jest dostępny na stronie polskialarmsmogowy.pl/ranking. Zestawienie opracował Polski Alarm Smogowy na podstawie danych NFOŚiGW pozyskanych w ramach dostępu do informacji publicznej 

Inne dane odnośnie realizacji Programu Czyste Powietrze, między innymi wskazujące popularność poszczególnych źródeł ciepła w podziale na województwa można śledzić na stronie https://polskialarmsmogowy.pl/barometr-programu-czyste-powietrze/.

*Opublikowany ranking porównuje liczbę złożonych wniosków do liczby budynków jednorodzinnych w gminie.

Polski Alarm Smogowy sprawdził po raz kolejny ceny węgla, pelletu i drewna kawałkowego. Badanie odbyło się na początku 2025 roku i uwzględniało zmiany jakie zaszły w ostatnich miesiącach. Porównanie do poprzedniego kwartału pokazuje niewielki spadek cen węgla typu orzech i groszek oraz stabilne ceny pelletu i drewna kawałkowego. PAS porównał również koszty ogrzewania typowego domu, posługując się cenami nośników energii ze stycznia 2025. Porównanie kosztów ogrzewania rok do roku niesie ze sobą spore niespodzianki: właściciele kotłów gazowych zapłacą rachunki wyższe aż o 27%! Posiadacze pomp ciepła odnotują spadki kosztów o 21-22%, natomiast ogrzewający się węglem zapłacą 11% mniej.

Ceny paliw stałych pochodzą z początku stycznia 2025 r. Ankietę przeprowadzono w 32 składach, we wszystkich województwach. Jak podkreślają autorzy raportu: „Aktualnie ceny rynkowe tych surowców dla klientów indywidualnych kształtowane są przez politykę cenową Polskiej Grupy Górniczej, która oferuje paliwo w bardzo korzystnej cenowo ofercie. Orzech luzem dostępny jest w cenie 1150 zł/tonę. W tej samej cenie jest aktualnie również granulat węglowy typu groszek”.  

Polski Alarm smogowy sprawdził również jakie są obecnie koszty ogrzewania typowego domu jednorodzinnego. Koszty ogrzewania (domu i wody) sprawdzono dla budynku o powierzchni 150 m², w średnim stanie ocieplenia (zużycie ciepła na średnim poziomie 120 kWh/rok/m²), zamieszkałego przez czteroosobową rodzinę.

Najdroższe jest wciąż ogrzewanie olejowe (11 008 zł). Nieco tańszą opcją są kotły gazowe (9 911 zł). Trzecim najdroższym sposobem ogrzania domu i ciepłej wody jest pozaklasowy “kopciuch” na drewno (8 148 zł). Najtaniej ogrzejemy się pompami ciepła z ogrzewaniem podłogowym (5 267 i 4 530 zł rocznie w zależności od rodzaju pompy). Jednocześnie spadające ceny węgla sprawiły, że koszt użytkowania węglowego kotła spełniającego normę ekoprojekt spadł do 5 584 zł rocznie. 

Porównanie rok do roku kosztu ogrzewania typowego 150-metrowego domu o średnim ociepleniu zamieszkałego przez czteroosobową rodzinę niesie sporo zaskakujących informacji. Popularne ogrzewanie gazowe to wzrost rocznych kosztów o 27%! Po drugiej stronie skali uplasowały się pompy ciepła. Ogrzewający swoje domy i ciepłą wodę za pomocą tych urządzeń mogą cieszyć się aż 21-22% spadkiem kosztów ogrzewania. Taniej mają również właściciele kotłów węglowych, chociaż w tym przypadku koszty ogrzewania są niższe tylko o 11%.

W przypadku tak zwanych „wampirów energetycznych”, czyli domów bez ocieplenia (zużycie ciepła na średnim poziomie 200 kWh/rok/m²), koszty ogrzewania – niezależnie od jego rodzaju są bardzo wysokie. Ogrzewanie takiego domu kotłem gazowym to koszt około 15 160 zł, węglowy „kopciuch” to 11 570 zł, a pompy ciepła od około 7 do 11 tys. zł. Ocieplenie takiego budynku do średniego standardu (120 kWh/rok/m²) to zmniejszenie rachunków o około 35% w przypadku ogrzewania gazem i około 36% dla pomp ciepła. Nieocieplony dom zawsze oznacza wyższe rachunki, niezależnie od źródła ogrzewania. Dlatego tak ważne są różne formy wsparcia obywateli w ociepleniu domu i wymianie źródła ciepła – takiego jak Program „Czyste Powietrze”.

– Zawieszenie Programu “Czyste Powietrze” na jedną trzecią roku sprawiło, że do NFOŚiGW nie wpłynie około stu tysięcy wniosków na docieplenie domu i wymianę kotła – zwraca uwagę Piotr Siergiej, rzecznik PAS – niezwykle istotne jest zatem by, po odwieszeniu Programu, przyjmowanie wniosków i ich rozpatrywanie odbywało się bez przeszkód i zatorów. Program startuje na początku kwietnia. Miejmy nadzieję, że Narodowy Fundusz stanie na wysokości zadania.

Kalkulator kosztów PAS powstał w oparciu o bardziej rozbudowany kalkulator, który przygotowało Porozumienie Branżowe Na Rzecz Efektywności Energetycznej (POBE). Dane, na których opiera się kalkulator, są uaktualniane co trzy miesiące.

Link do kalkulatora TUTAJ: https://polskialarmsmogowy.pl/kalkulator-kosztow-ogrzewania/

Po niezapowiedzianym zawieszeniu programu, które spowodowało chaos i wywołało falę krytyki, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przedstawił założenia reformy Czystego Powietrza. Zdaniem PAS reformy te nie rozwiązują kluczowych problemów w programie – działalności nieuczciwych firm, zawyżania kosztów czy niewydolnej obsługi beneficjentów. Jednocześnie nowa odsłona Czystego Powietrza wykluczy ze wsparcia wiele gospodarstw domowych płacących wysokie rachunki za ogrzewanie. 

NFOŚiGW zaproponował kilka zmian w programie Czyste Powietrze, które uszczelnią system naboru: przywrócenie maksymalnych kwot dotacji do poszczególnych rodzajów inwestycji, udokumentowanie własności domu przez trzy lata przy najwyższym poziomie wsparcia czy możliwość uzyskania dotacji na jeden budynek. Według PAS takie zmiany, jako techniczną korektę można było wprowadzić już wiele miesięcy temu poprzez np. zmianę regulaminu programu, bez wstrzymywania programu na jedną trzecią roku. 

Niestety, większość zmian w programie PAS uznaje za nieprzemyślane i niedotykające kluczowych problemów. Zaproponowana reforma programu w ogóle nie uwzględnia problemów związanych z powolną i zbiurokratyzowaną obsługą beneficjentów, która prowadzi do zatorów zarówno w rozpatrywaniu wniosków o dotację jak i wypłat dotacji. Można się więc spodziewać, że liczba nierozpatrzonych wniosków oraz zatory płatnicze bardzo szybko powrócą po ponownym uruchomieniu programu. 

Jednym z największych błędów jest zmniejszenie poziomu wsparcia dla ocieplenia domów. Zaproponowano wykluczenie z najwyższych dotacji ubogich gospodarstw domowych, których domy posiadają minimalne ocieplenie (czyli zapotrzebowanie na energię cieplną poniżej 150 kWh/m2/rok). Osoby te, mimo niskich dochodów, nie będą uprawnione do najwyższego poziomu dotacji, ani na wymianę kopciucha ani na termomodernizację. Domy ocieplone w średnim zakresie (poniżej 120 kWh/m2/rok) nie otrzymają żadnej dotacji na docieplenie i zmniejszenie zużycia energii, niezależnie od grupy dochodowej. – Jest dla nas niezrozumiałe, że gospodarstwo domowe o niskich dochodach, które płaci nawet 11 tysięcy złotych rocznie za ogrzewanie nie będzie mogło skorzystać najwyższej dotacji na docieplenie i obniżenie rachunków za energię – mówi Andrzej Guła, prezes Alarmu Smogowego – Podobnie jest z innymi beneficjentami, których rachunki za ogrzewanie sięgają 8 tysięcy złotych i oni również nie załapią się na dotację do termomodernizacji – dodaje Guła. Ze wsparcia wykluczono też domy pokryte dachem z azbestu, w których często zamieszkują osoby ubogie. Zdaniem PAS, w dobie wysokich cen energii takie postępowanie jest kuriozalne i stoi w sprzeczności z zapowiadaną roku temu przez premiera Tuska „termomodernizacją domów na wielką skalę”. 

Pod pretekstem walki z nieuczciwymi firmami zmniejszono poziom prefinansowania inwestycji z 50% do 20%, znacząco utrudniając dostęp do programu ludziom najuboższym. Oznacza to, że osoby ubogie lub firmy będą musiały z własnej kieszeni prefinansować 80% kosztów inwestycji. Ubogie gospodarstwa domowe czy mniejsze firmy nie będą w stanie zapewnić takich środków. – Narodowy Fundusz zupełnie nie bierze pod uwagę, że gospodarstwo domowe o niskich dochodach nie będzie w stanie wyłożyć z własnej kieszeni 80 a nawet 100 tys. złotych aby później miesiącami czekać na zwrot dotacji – mówi Guła. Takie rozwiązanie sprzyja interesom największych firm wykonawczych działających na rynku, gdyż tylko one będą w stanie unieść takie obciążenie finansowe, co prawdopodobnie odbije się na niższej jakości oferowanych produktów i większej marży zysku. 

Choć wstrzymanie programu było motywowane potrzebą ochrony beneficjentów przed nierzetelnymi firmami, reforma nie zawiera podstawowego narzędzia, które by temu służyło – listy rekomendowanych wykonawców. Aby znaleźć się na tej liście wykonawcy musieliby spełniać minimalne wymogi określone wcześniej przez NFOŚiGW, a także zobowiązać się do wykonywania usług w określonym standardzie. Beneficjenci mogliby za pomocą systemu zgłosić nieodpowiednie wykonanie usługi przez daną firmę. Stworzenie takiej listy zalecali m.in. eksperci Komisji Europejskiej i Banku Światowego. 

Jednocześnie zdaniem PAS nie zaproponowano odpowiednich rozwiązań przeciwdziałających zawyżaniu kosztów w Czystym Powietrzu, przez co nieuczciwe firmy dalej będą mogły realizować wielomilionowe zyski oferując niską jakość urządzeń i wykonawstwa. – Gdyby takie mechanizmy zostały wprowadzone na początku roku to efekt jakim są wymienione kopciuchy i ocieplone domy można było osiągnąć wydając setki milionów złotych mniej z publicznych pieniędzy – mówi Andrzej Guła i dodaje, i dodaje że wprowadzenie mechanizmów kontroli cen w programie i zwiększających efektywność wydatkowania publicznych pieniędzy jest niezbędna. 

Uwagi Polskiego Alarmu Smogowego do reformy programu Czyste Powietrze do pobrania TUTAJ