Zdecydowana większość mieszkańców Nowej Huty sprzeciwia się zlokalizowaniu na terenie Kombinatu Strefy Przemysłowej, która pozwoliłaby działającym tam firmom omijać rygory dotyczące zanieczyszczeń. Mieszkańcy popierają natomiast kontynuowanie tam funkcji przemysłowej pod warunkiem, że zlokalizowane byłyby tam jedynie nowoczesne zakłady, wykorzystujące niskoemisyjne technologie. 

Mieszkańcy Nowej Huty sprzeciwili się strefie przemysłowej zaplanowanej na terenie obecnego Kombinatu, która umożliwiłaby omijanie rygorów dotyczących zanieczyszczeń. To najważniejszy wniosek płynący z badań społecznych przeprowadzonych w Nowej Hucie na zlecenie Krakowskiego Alarmu Smogowego. W badaniach zapytano też między innymi o to, jakie przeznaczenie terenów po Kombinacie byłoby pożądane lub akceptowane przez mieszkańców dzielnicy. Z odpowiedzi wynika, że aż 81 procent pytanych wyrażało akceptację dla przemysłu, który będzie nowoczesny i niskoemisyjny. Wśród innych popularnych rozwiązań było też zlokalizowanie na terenie Kombinatu takich przedsięwzięć jak park rozrywki, zorganizowane tereny rekreacyjno-sportowe, funkcji muzealnych, wygospodarowanie przestrzeni dla organizacji społecznych lub zlokalizowanie tam biurowców oraz zakładów przemysłowo-usługowych wykorzystujących niskoemisyjne technologie.

–  Z ogromnym zaskoczeniem przyjęliśmy pomysł utworzenia Strefy Przemysłowej na terenie Kombinatu, który pojawił się podczas dyskusji nad planem zagospodarowania przestrzennego dla tego terenu. Dlatego postanowiliśmy zapytać jak mieszkańcy wyobrażają sobie przyszłość Nowej Huty i czy godzą się na zlokalizowanie tam strefy, w której możliwe będzie przekraczanie standardów dotyczących ochrony środowiska i hałasu w okolicy ich domów. 75 procent mieszkańców jest przeciwna temu pomysłowi – mam nadzieję, że władze Miasta wezmą to pod uwagę – komentuje Ewa Lutomska.

Ankietowani deklarowali, że nie chcą Strefy Przemysłowej, która pozwalałaby przekraczać standardy dotyczące ochrony środowiska. Spontanicznie odpowiedź „tak” dla jej ustanowienia deklarowało 41 procent pytanych, ale po wyjaśnieniu z czym wiąże się ustanowienie takiej strefy, poparcie spadło do zaledwie 21 procent. 

Generalnie mieszkańcy akceptują przemysłowy charakter dzielnicy. Jednak akceptacja ta nie jest bezwarunkowa. Niezbędnym warunkiem jest aby lokalizowane przedsięwzięcia przemysłowe były bezpieczne, nowoczesne i nieuciążliwe dla mieszkańców. Z odpowiedzi wynika, że aż 81 procent pytanych wyrażało akceptację dla przemysłu, który będzie nowoczesny i niskoemisyjny

Co ciekawe, niemal po połowie rozłożył się odsetek osób, popierających pomysł zlokalizowania tam małego reaktora jądrowego (45 procent) i przeciwników tego pomysłu (44 procent). Poparcie rosło tutaj wraz z poziomem wykształcenia pytanych osób. 

Aż 56 procent badanych obawia się, że emisje z zakładów przemysłowych już teraz mogą mieć negatywne konsekwencje dla ich zdrowia. Rozwój przemysłu w dotychczasowej formie mógłby zdecydowanie wzmocnić te niepokoje i wpłynąć na pogorszenie jakości życia mieszkańców.

– Utworzenie strefy przemysłowej w Nowej Hucie może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia – mówi Joanna Urbaniec, mieszkanka Nowej Huty – Taka strefa to wzrost emisji różnych szkodliwych substancji i słabsze możliwości kontroli organów państwa. Nie jesteśmy przeciwni przemysłowi w Nowej Hucie, ale chcielibyśmy, aby taka działalność była nieuciążliwa dla nas i naszych rodzin.

Link do badań do pobrania tutaj

Badanie przeprowadził Instytut CEM na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Nowej Huty w kwietniu 2024 roku. W jego ramach przeprowadzono też badania jakościowe. 

Nowi samorządowcy zostali zaprzysiężeni. Następne wybory za pięć lat. To w trakcie tej kadencji dokona się największa zmiana w sposobie ogrzewania domów w województwie śląskim – kopciuchy zostaną zastąpione ekologicznymi źródłami ciepła. Stanie się tak, jeśli samorządy będą korzystały ze swoich uprawnień w zakresie egzekwowania przepisów antysmogowych i przestaną lekceważyć prawo mieszkańców do czystego powietrza.

Po siedmiu latach od przyjęcia uchwały antysmogowej w województwie śląskim można oczekiwać bardziej zdecydowanych kroków w przypadku notorycznych trucicieli, będących utrapieniem całej okolicy – domaga się Rybnicki Alarm Smogowy. Wykroczenia polegające na użytkowaniu kopciucha niezgodnego z przepisami nie mogą już kończyć się pouczeniem. Prawo powinno być egzekwowane według jednego z trzech scenariuszy. Po pierwsze, uprawniony organ, czyli wójt, burmistrz, prezydent miasta lub starosta może wydać decyzję w trybie art. 363 Prawa ochrony środowiska nakazującą usunięcie urządzenia. Po drugie, może skierować wniosek o ukaranie do sądu w trybie art. 379 ust. 4 Prawa ochrony środowiska. Po trzecie, może zawiadomić Policję o podejrzeniu popełnienia wykroczenia z art. 334 Prawa ochrony środowiska.

– Wójtowie, burmistrzowie, prezydenci i starostowie posiadają szerokie możliwości prawne, by efektywnie działać na rzecz poprawy jakości powietrza. W drastycznych przypadkach powinni z urzędu inicjować procedurę usunięcia kotła lub pieca, będącego źródłem nieakceptowalnego zadymienia. Niestety nie korzystają z tych uprawnień. Do tej pory wszystkie sprawy prowadzące do usunięcia kopciucha były wszczynane na nasz wniosek. Zgłaszają się do nas zatruwani, zdesperowani ludzie z całej Polski. W ramach inicjatywy “Karny Kopciuch” uruchomiliśmy już 92 takie sprawy. Do tej pory udało się zlikwidować 48 kopciuchów, a. 42 sprawy są w toku – mówi Janusz Piechoczek z Fundacji 360!

Koniec z niemocą samorządów

Wszyscy, którzy ponieśli niemały wysiłek i dostosowali sposób ogrzewania domów do antysmogowych przepisów, mają prawo oczekiwać od innych tego samego. Mają też prawo żądać zdecydowanych działań wobec tych, którzy trują ich rodziny i łamią prawo.

– Naruszanie przepisów podważa zaufanie do systemu prawnego i wprowadza chaos. Dotyczy to także przepisów antysmogowych, których nieprzestrzeganie zagraża dodatkowo zdrowiu wszystkich obywateli. Trzeba stanowczo podkreślić, że użytkowanie nielegalnych kopciuchów jest złamaniem prawa. To dlatego postanowiliśmy złożyć na policję zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia wykroczenia przez 443 mieszkańców Ustronia, których urządzenia grzewcze nie spełniają wymagań uchwały antysmogowej – mówi Zdzisław Kuczma z Rybnickiego Alarmu Smogowego.

To pierwsze tego typu zawiadomienie w Polsce, ale nie ostatnie – kolejne dotyczy kopciuchów w gminie Poraj. Czy będą następne? Przygotowana przez Polski Alarm Smogowy analiza wykazała zaniedbania w tak wielu gminach i niemoc tak wielu samorządów, że nie jest to wykluczone. Wszystko zależy od efektów już zainicjowanych spraw.

Czyste powietrze nam się należyPrzedstawiciele ruchu antysmogowego podkreślają, że z każdym rokiem rosną oczekiwania społeczne dotyczące jakości powietrza. Coraz więcej osób chce, żeby raz na zawsze skończyło się zatruwanie i problem nielegalnych kopciuchów. – Ludzie zaczynają rozumieć, że czyste powietrze jest ich prawem. Może to niepopularna opinia, ale według mnie nie ma dzisiaj skuteczniejszego sposobu na poprawę jakości powietrza niż egzekwowanie antysmogowego prawa. Inicjowanie postępowań administracyjnych i zgłaszanie przypadków naruszeń uchwały antysmogowej na policję to sposób, by wymusić przestrzeganie regulacji przyjętych po to, żeby mieszkańcy woj. śląskiego nie musieli oddychać truciznami – mówi Emil Nagalewski z Polskiego Alarmu Smogowego.

Kraków przestał być polską stolicą smogu. Wprowadzenie zakazu spalania węgla i drewna oraz likwidacja około 30 tysięcy kopcących palenisk doprowadziły do bezprecedensowej poprawy jakości powietrza. Od 2012 do 2023 roku liczba dni smogowych, czyli takich, w których przekraczane są poziomy dopuszczalne pyłu PM10 zmniejszyła się o około 100 dni. Na wszystkich stacjach monitoringu zostały też spełnione normy roczne dla tego zanieczyszczenia. Wyzwaniem wciąż pozostaje napływ zanieczyszczeń z sąsiednich gmin oraz wysokie stężenia dwutlenku azotu, za które odpowiada ruch samochodowy. 

Dzięki wejściu w życie w 2019 roku uchwały antysmogowej, która zakazuje spalania węgla i drewna w domowych urządzeniach, w Krakowie nastąpiła bezprecedensowa poprawa jakości powietrza. W ramach przygotowań do wdrożenia tych przepisów zlikwidowano tutaj około 30 tysięcy zanieczyszczających powietrze palenisk na węgiel i drewno.  

Krakowski Alarm Smogowy sprawdził jak zmieniała się jakość powietrza od momentu jego powstania do dziś, czyli w latach 2012-2023, na trzech stacjach monitoringu, które działają najdłużej. W 2012 roku na stacji pomiarowej przy Al. Krasińskiego odnotowano aż 132 dni smogowe, a więc dni, w których przekraczane były dobowe poziomy dopuszczalne pyłu PM10. Jedenaście lat później ich liczba spadła do 31! Podobna sytuacja wystąpiła na innych stacjach w Krakowie: Kurdwanów (ul. Bujaka) to spadek ze 116 do 16 dni, ul. Bulwarowa – spadek ze 122 do 20 dni. Rekordowa liczba dni smogowych w tym okresie wystąpiła w 2015 roku przy Al. Krasińskiego i wyniosła 200. Bardzo dużą poprawę jakości powietrza potwierdza również porównanie rocznych stężeń pyłów PM10 z 2012 i 2023 roku. Na stacji przy ul. Bujaka odnotowano spadek stężeń o 61%, w śródmieściu Krakowa – o 53%, natomiast na stacji przy ul. Bulwarowej o 49% (analiza regresji liniowej dla tych stacji wykazuje coroczne obniżenie stężenia o odpowiednio 6.4%, 5.2% i 5.9%). Rok 2023 jest pierwszym w historii, w którym nie odnotowano rocznych przekroczeń poziomu pyłów zawieszonych i dopuszczalnej liczby dni smogowych na żadnej ze stacji pomiarowych.

– Kiedy zaczynaliśmy walkę o czyste powietrze w Krakowie, wielu nie wierzyło, że to się może udać. Wprowadzony przed pięcioma laty zakaz palenia węglem i drewnem wszedł jednak skutecznie w życie i przynosi wymierne efekty. Odczuwamy to nie tylko za pomocą własnych zmysłów, ale także obserwując oficjalne pomiary. Mieszkańcy oddychają wyraźnie czystszym powietrzem, a przykład Krakowa pokazuje, że determinacja i konsekwencja może przynieść oczekiwane rezultaty w walce ze smogiem – mówi Ewa Lutomska z Krakowskiego Alarmu Smogowego. – Daleko nam jeszcze do wartości rekomendowanych przez WHO, a przecież to ochrona zdrowia była główną motywacją do działań antysmogowych. Dlatego nie spowalniamy i walczymy dalej – dodaje.

Obecnie głównym wyzwaniem pozostają zanieczyszczenia pochodzące z sąsiednich gmin, gdzie wciąż dymi około 11 tysięcy pozaklasowych kotłów, a także zanieczyszczenia generowane przez ruch samochodowy w mieście. Na stacji przy Krasińskiego wciąż przekraczane są normy stężenia dwutlenku azotu – głównym źródłem tego zanieczyszczenia są poruszające się po mieście auta. Jak podaje Program ochrony powietrza dla Małopolski z 2023 roku, emisje transportowe odpowiadają w centrum Krakowa (przy Alejach) aż za niemal 45 proc. stężenia pyłu PM10 i 77 proc. stężenia tlenków azotu.

– Liczba dni smogowych jest wciąż zbyt wysoka – komentuje wyniki pomiarów Anna Dworakowska – trzydzieści jeden dni, podczas których występują wysokie poziomy zanieczyszczenia powietrza to wciąż poważne zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców Krakowa.  Analiza przeprowadzona w Śląskim Centrum Chorób Serca pokazała, że w dniach z wysokimi stężeniami pyłów zawieszonych mamy do czynienia ze wzrostem śmiertelności w chorobach sercowo-naczyniowych o 8% i wzrostem liczby udarów o 9%. Każdy dzień ze smogiem może być dla nas zagrożeniem – dodaje Dworakowska –  To ryzyko jest szczególnie istotne w przypadku osób cierpiących na schorzenia układu oddechowego i krążeniowego. 

Pomimo spełnienia obecnych norm jakości powietrza w Krakowie wciąż występują epizody smogowe, a zagrożenie zdrowotne nadal jest istotne. Cały czas nie osiągamy poziomów rekomendowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), konieczne są więc dalsze działania w zakresie ochrony powietrza. Obecnie obowiązujące normy pochodzą sprzed wielu lat, dlatego też rozpoczął się proces ich zmiany, w oparciu o aktualną wiedzę naukową. Wkrótce w Europie zaczną obowiązywać nowe, zaostrzone regulacje, mające zbliżyć je do wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia.

PAS zapytał komitety wyborcze, które wystawiły kandydatów w wyborach do śląskiego sejmiku, o ich plany na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza w regionie. Spośród trzynastu komitetów ubiegających się o mandat radnego do sejmiku w każdym okręgu wyborczym, odpowiedzi udzieliło zaledwie pięć komitetów. Wszyscy kandydaci dostrzegają konieczność walki ze smogiem, chociaż ich recepty na czyste powietrze bywają odmienne.

Komitety wyborcze są dosyć dobrze zorientowane w kwestii działań na rzecz czystego powietrza. Autorzy odpowiedzi często powołują się na uchwałę antysmogową jako metodę walki ze smogiem. Wymieniają także inne narzędzia wspierające wysiłki samorządu lokalnego w zakresie finansowania wymiany kotłów czy egzekwowania przepisów antysmogowych.

– Polskie prawo środowiskowe przekazuje zarządzanie ochroną powietrza władzom lokalnym poczynając od poziomu wójta aż do marszałka województwa – mówi Janusz Piechoczek z CRIS – Władze lokalne są więc tymi, do których należy kierować postulaty, jeśli zależy nam na likwidacji smogu w naszej okolicy. Dobrze więc, że w naszym województwie jest tak duża świadomość problemu. Rozwiązania, które proponują komitety są różne, ale cel jest ten sam, co daje nam pewną nadzieję na przyszłość. 

Pytane o przyspieszenie tempa wymiany kopciuchów komitety zwracają uwagę na konieczność zwiększenia środków na wymianę urządzeń grzewczych, dopłaty do rozbudowy infrastruktury ciepłowniczej i termomodernizacji budynków (KKW Lewica), czy dotacje dla ubogich energetycznie (KKW Koalicja Obywatelska). Z ogólnego trendu odstaje KW Ruch Naprawy Polski, który nie widzi potrzeby zwiększania tempa wymiany kotłów.

W kwestii egzekwowania przepisów podobnie wypowiadają się KKW Lewica, KKW Koalicja Obywatelska i KW RAŚ. Zdaniem tych komitetów niezbędne jest większe zaangażowanie w kontrole samorządu poprzez straże gminne, które powinny być dobrze wyposażone, a także tworzone na mocy porozumień międzygminnych.

Troska o ubogich energetycznie przebija z wypowiedzi wszystkich komitetów, ale propozycje pomocy są zróżnicowane. KW Ruch Naprawy Polski chciałby walczyć z monopolistą na rynku energii elektrycznej. KWW Konfederacja i Bezpartyjni Samorządowcy proponują zindywidualizowane podejście do każdego przypadku. KW Koalicji Obywatelskiej uważa, że wspieranie ubogich energetycznie to zadanie przede wszystkim dla gmin, natomiast finansowanie programów dotacyjnych dla bardziej zamożnych gospodarstw domowych widziałby po stronie władz wojewódzkich czy metropolitalnych. KW Ruchu Autonomii Śląska dostrzega sens w uzupełnianiu przez samorząd wkładu własnego osób starających się o dotacje z Czystego Powietrza. Wreszcie KKW Lewica optuje za przemyślanym dysponowaniem publicznymi pieniędzmi tak, aby trafiały do osób najbiedniejszych.

Recepty na czyste powietrze różnią się zależnie od komitetu. KW Ruch Autonomii Śląska za priorytet uznaje konieczność lobbingu na rzecz modernizacji infrastruktury energetycznej, która nie jest dostosowana do rozwoju OZE. Z kolei przedstawiciel KWW Konfederacja i Bezpartyjni Samorządowcy wolałby skupić się na kontroli przedsiębiorstw, zwłaszcza państwowych, w zakresie zanieczyszczeń.

Ostatnim zagadnieniem, o które pytał PAS, jest transport publiczny. Dla KKW Lewica kluczowe są: powiększanie taboru, rozbudowa siatki połączeń i zwiększanie częstotliwości przejazdów. KW RAŚ uważa, że ciężar finansowania komunikacji powinien leżeć na samorządzie, wymaga to jednak realizacji postulatu przekazania części podatku VAT samorządom lokalnym i regionalnym na rozwój transportu publicznego. Na drugim biegunie sytuuje się KWW Konfederacja i Bezpartyjni Samorządowcy, którzy chcą wspierania transportu zbiorowego, ale nie publicznego – celem samorządu ma być jedynie utrzymywanie niezbędnej infrastruktury.

Pytania wysłano do 13 komitetów wyborczych. W przypadku niektórych komitetów wyborczych ustalenie danych kontaktowych (jak mail czy telefon) okazało się niemożliwe. W takiej sytuacji pytania wysłano do do kandydatów zajmujących pierwsze miejsca na liście.

Lista wszystkich pytań oraz odpowiedzi do pobrania TUTAJ