Po niezapowiedzianym zawieszeniu programu, które spowodowało chaos i wywołało falę krytyki, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przedstawił założenia reformy Czystego Powietrza. Zdaniem PAS reformy te nie rozwiązują kluczowych problemów w programie – działalności nieuczciwych firm, zawyżania kosztów czy niewydolnej obsługi beneficjentów. Jednocześnie nowa odsłona Czystego Powietrza wykluczy ze wsparcia wiele gospodarstw domowych płacących wysokie rachunki za ogrzewanie. 

NFOŚiGW zaproponował kilka zmian w programie Czyste Powietrze, które uszczelnią system naboru: przywrócenie maksymalnych kwot dotacji do poszczególnych rodzajów inwestycji, udokumentowanie własności domu przez trzy lata przy najwyższym poziomie wsparcia czy możliwość uzyskania dotacji na jeden budynek. Według PAS takie zmiany, jako techniczną korektę można było wprowadzić już wiele miesięcy temu poprzez np. zmianę regulaminu programu, bez wstrzymywania programu na jedną trzecią roku. 

Niestety, większość zmian w programie PAS uznaje za nieprzemyślane i niedotykające kluczowych problemów. Zaproponowana reforma programu w ogóle nie uwzględnia problemów związanych z powolną i zbiurokratyzowaną obsługą beneficjentów, która prowadzi do zatorów zarówno w rozpatrywaniu wniosków o dotację jak i wypłat dotacji. Można się więc spodziewać, że liczba nierozpatrzonych wniosków oraz zatory płatnicze bardzo szybko powrócą po ponownym uruchomieniu programu. 

Jednym z największych błędów jest zmniejszenie poziomu wsparcia dla ocieplenia domów. Zaproponowano wykluczenie z najwyższych dotacji ubogich gospodarstw domowych, których domy posiadają minimalne ocieplenie (czyli zapotrzebowanie na energię cieplną poniżej 150 kWh/m2/rok). Osoby te, mimo niskich dochodów, nie będą uprawnione do najwyższego poziomu dotacji, ani na wymianę kopciucha ani na termomodernizację. Domy ocieplone w średnim zakresie (poniżej 120 kWh/m2/rok) nie otrzymają żadnej dotacji na docieplenie i zmniejszenie zużycia energii, niezależnie od grupy dochodowej. – Jest dla nas niezrozumiałe, że gospodarstwo domowe o niskich dochodach, które płaci nawet 11 tysięcy złotych rocznie za ogrzewanie nie będzie mogło skorzystać najwyższej dotacji na docieplenie i obniżenie rachunków za energię – mówi Andrzej Guła, prezes Alarmu Smogowego – Podobnie jest z innymi beneficjentami, których rachunki za ogrzewanie sięgają 8 tysięcy złotych i oni również nie załapią się na dotację do termomodernizacji – dodaje Guła. Ze wsparcia wykluczono też domy pokryte dachem z azbestu, w których często zamieszkują osoby ubogie. Zdaniem PAS, w dobie wysokich cen energii takie postępowanie jest kuriozalne i stoi w sprzeczności z zapowiadaną roku temu przez premiera Tuska „termomodernizacją domów na wielką skalę”. 

Pod pretekstem walki z nieuczciwymi firmami zmniejszono poziom prefinansowania inwestycji z 50% do 20%, znacząco utrudniając dostęp do programu ludziom najuboższym. Oznacza to, że osoby ubogie lub firmy będą musiały z własnej kieszeni prefinansować 80% kosztów inwestycji. Ubogie gospodarstwa domowe czy mniejsze firmy nie będą w stanie zapewnić takich środków. – Narodowy Fundusz zupełnie nie bierze pod uwagę, że gospodarstwo domowe o niskich dochodach nie będzie w stanie wyłożyć z własnej kieszeni 80 a nawet 100 tys. złotych aby później miesiącami czekać na zwrot dotacji – mówi Guła. Takie rozwiązanie sprzyja interesom największych firm wykonawczych działających na rynku, gdyż tylko one będą w stanie unieść takie obciążenie finansowe, co prawdopodobnie odbije się na niższej jakości oferowanych produktów i większej marży zysku. 

Choć wstrzymanie programu było motywowane potrzebą ochrony beneficjentów przed nierzetelnymi firmami, reforma nie zawiera podstawowego narzędzia, które by temu służyło – listy rekomendowanych wykonawców. Aby znaleźć się na tej liście wykonawcy musieliby spełniać minimalne wymogi określone wcześniej przez NFOŚiGW, a także zobowiązać się do wykonywania usług w określonym standardzie. Beneficjenci mogliby za pomocą systemu zgłosić nieodpowiednie wykonanie usługi przez daną firmę. Stworzenie takiej listy zalecali m.in. eksperci Komisji Europejskiej i Banku Światowego. 

Jednocześnie zdaniem PAS nie zaproponowano odpowiednich rozwiązań przeciwdziałających zawyżaniu kosztów w Czystym Powietrzu, przez co nieuczciwe firmy dalej będą mogły realizować wielomilionowe zyski oferując niską jakość urządzeń i wykonawstwa. – Gdyby takie mechanizmy zostały wprowadzone na początku roku to efekt jakim są wymienione kopciuchy i ocieplone domy można było osiągnąć wydając setki milionów złotych mniej z publicznych pieniędzy – mówi Andrzej Guła i dodaje, i dodaje że wprowadzenie mechanizmów kontroli cen w programie i zwiększających efektywność wydatkowania publicznych pieniędzy jest niezbędna. 

Uwagi Polskiego Alarmu Smogowego do reformy programu Czyste Powietrze do pobrania TUTAJ

Trzydzieści organizacji pozarządowych, m.in. Greenpeace, WWF, Fundacja Instrat, Fundacja Instytut Reform, Fundacja Frank Bold, ClientEarth Prawnicy Dla Ziemi oraz Polski Alarm Smogowy podpisało apel do do Premiera Donalda Tuska o niezwłoczne przywrócenie naboru wniosków do programu “Czyste Powietrze”. Organizacje apelują jednocześnie o ukrócenie nadużyć, większe wsparcie dla termomodernizacji, zadbanie o osoby najuboższe oraz wieloletni plan finansowy dla tego programu.

Sygnatariusze apelu podkreślają wpływ programu “Czyste Powietrze” na zdrowie i życie mieszkańców i mieszkanek oraz wartość, jaką jest zmniejszenie rachunków za ogrzewanie w domach oraz redukcję emisji gazów cieplarnianych w Polsce. Pełne wdrożenie programu „Czyste Powietrze” – poprzez wymianę „kopciuchów” oraz ocieplenie domów – pozwoliłoby zmniejszyć liczbę przedwczesnych zgonów z powodu zanieczyszczenia powietrza o około 21 000 rocznie.

Organizacje podpisane pod apelem podkreślają również, że zmiany mające na celu ograniczenie nadużyć w programie, którymi usprawiedliwiane jest jego zawieszenie na jedną trzecią roku, można wprowadzić w znacznie krótszym czasie. Dlatego apelują do Premiera o znaczące przyspieszenie reform programu i szybkie odblokowanie naboru.

Sygnatariusze zwracają również uwagę, że decyzja Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska stoi w sprzeczności z zapisami umowy koalicyjnej zawartej w dniu 15 października 2023 r. W punkcie 9. zapisano „będziemy walczyć ze smogiem m.in. poprzez przyspieszenie procesu wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Wprowadzimy niezbędne zmiany w programie Czyste Powietrze”. 

Główne postulaty apelu to:

1. Wprowadzenie zmian ograniczających nadużycia w grupie kwalifikującej się do najwyższych dotacji, rozwiązujących problemy takie, jak zawyżanie cen przez wykonawców, przepisywanie domów na uboższych krewnych czy zaniżanie dochodów z działalności gospodarczej – ten postulat można było i nadal można wprowadzić w przeciągu dwóch tygodni, bez konieczności zawieszania Programu i paraliżowania antysmogowych wysiłków większości gmin w Polsce. 
2. Zaplanowanie kolejnych reform, których celem będzie znaczące ograniczenie biurokracji oraz przyspieszenie procesu obsługi beneficjentów, ponieważ obecnie czekają oni miesiącami na rozliczenie wniosku. 
3. Większe wsparcie w ramach programu efektywności energetycznej, tak aby inwestycje dotowane w ramach programu w maksymalny sposób przyczyniały się do obniżenia rachunków za ogrzewanie.
4. Objęcie szczególną opieką osób najuboższych. Potrzebne jest uruchomienie ogólnokrajowego systemu włączającego pomoc społeczną w te działania, tak aby osoby uboższe i mniej zaradne uzyskały bezstronną pomoc w przeprowadzeniu inwestycji w wymianę kopcących źródeł ciepła na nowoczesne źródła ogrzewania oraz ocieplenie domu. Osoby te nie mogą być pozostawione bez pomocy. 
5. Zapewnienie ciągłego finansowania dla Programu i wskazanie z jakich źródeł będzie on zasilany. Jest to element niezbędny, aby odbudować zaufanie społeczne do instytucji państwowych. Ogłoszenie planu wieloletniego finansowania zapewni obywatelom poczucie bezpieczeństwa, którego zostali pozbawieni w ostatnich dniach. Z tego samego powodu apelujemy o zachowanie ciągłego naboru do programu.

– Decyzja o nagłym wstrzymaniu programu wywołała oburzenie samorządów. Dziś do tego głosu krytyki dołączają największe organizacje społeczne zajmujące się ochroną środowiska. Zaproponowane przez NFOŚiGW zmiany, których celem jest uszczelnienie programu przed nadużyciami możliwe są do wdrożenia w bardzo krótkim czasie poprzez zmianę regulaminu czy samego wniosku o dofinansowanie – mówi Andrzej Guła, lider PAS. – Nie ma więc potrzeby zamykania programu na jedną trzecią roku i pozbawiania gospodarstw domowych wsparcia w obniżeniu rachunków za ogrzewanie. Pamiętajmy, że program “Czyste Powietrze” to największy program modernizacyjny przeznaczony dla mieszkańców naszego kraju. Jego efekty to poprawa jakości powietrza i co za tym idzie naszego zdrowia, a dla gospodarstw domowych to również zmniejszenie rachunków za ogrzewanie, co w dobie rosnących cen energii jest niezmiernie ważne. 

Apel można pobrać TUTAJ

Sygnatariusze apelu:

1. Clean Cities Campaign Polska
2. Ekowyborca
3. Europejskie Centrum Czystego Powietrza
4. Fundacja Better Future
5. Fundacja Frank Bold
6. Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi
7. Fundacja GAP Polska – Plan Globalnego Działania na rzecz Ziemi
8. Fundacja Instrat
9. Fundacja Instytut Reform
10. Fundacja LSM Polska – Światowy Ruch Katolików na rzecz Środowiska
11. Fundacja Rething
12. Fundacja Rozwoju Ekologicznego i Ochrony Środowiska EKO LUBUSZ 
13. Fundacja “Rozwój TAK – Odkrywki NIE”
14. Fundacja WWF Polska
15. Fundacja 360!
16. Greenpeace Polska
17. Heal Polska
18. Inicjatywa dla Gierałtowic
19. Instytut Zdrowia i Demokracji
20. Polski Alarm Smogowy
21. Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki
22. Polskie Stowarzyszenie Nowej Mobilności (PSNM)
23. Proaktywni
24. Rodzice Dla Klimatu
25. Społeczny Instytut Ekologiczny
26. Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Częstochowa
27. Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA
28. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk
29. Stowarzyszenie Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego
30. Towarzystwo Na Rzecz Ziemi

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce przyczynia się, według szacunków Europejskiej Agencji Środowiska, do ponad 40 000 przedwczesnych zgonów rocznie. Oprócz dramatów ludzkich smog generuje ogromne koszty. Opieka nad osobami chorującymi przez zanieczyszczenie powietrza, np. pacjentami po udarach, zawałach, z astmą czy chorobami nowotworowymi, pochłania znaczne środki. European Health Alliance (HEAL) szacuje, że Polacy wydają 100 mld euro w skali roku na leczenie skutków zdrowotnych smogu. Są to koszty ponoszone także po części przez samorządy, które pełnią rolę jednego z publicznych płatników w systemie zdrowotnym, oprócz Narodowego Funduszu Zdrowia i budżetu państwa.

Na przestrzeni ostatnich lat dzięki presji społecznej, zaangażowaniu włodarzy miast oraz decydentów wojewódzkich i krajowych wdrożono liczne narzędzia ochrony powietrza. Przykłady ciekawych i skutecznych działań zebraliśmy w naszej najnowszej publikacji – „Dobre Praktyki Antysmogowe – podręcznik dla samorządów”. Mamy nadzieję, że będzie on służyć jako źródło inspiracji dla samorządów do tworzenia strategii i planów redukcji zanieczyszczenia powietrza na swoim terenie. Wszak to właśnie na barkach samorządów leży wdrażanie i egzekwowanie zapisów uchwał antysmogowych, dzięki którym już w 11 województwach zaczął obowiązywać zakaz użytkowania bezklasowych pieców na węgiel i drewno.

Od pewnego czasu obserwujemy stopniową poprawę stanu jakości powietrza w Polsce i spadek dni z przekroczeniami norm jakości powietrza. Zmiana na lepsze jest szczególnie widoczna tam, gdzie samorządy potraktowały problem smogu jako jeden z priorytetów i wdrożyły szereg rozwiązań zachęcających mieszkańców do wymiany ogrzewania przy jednoczesnym konsekwentnym egzekwowaniu obowiązujących przepisów antysmogowych. Mimo to wyzwania nadal są ogromne. Jakość powietrza w wielu miejscowościach wciąż pozostawia wiele do życzenia, w całej Polsce kopci ok. 2 mln bezklasowych kotłów.

Większość gmin nie jest przygotowana do spełnienia nowych, bardziej wymagających norm jakości powietrza, które wejdą w życie od 2030 r. na podstawie zatwierdzonej 14 października 2024 r. przez Radę Unii Europejskiej dyrektywy w sprawie jakości powietrza (AAQD). Wypełnienie nowych norm będzie zależało od sprawnego wdrożenia uchwał antysmogowych oraz likwidacji wszystkich bezklasowych kotłów i pieców na paliwa stałe.

Prezentowane dobre praktyki to kreatywne pomysły, ciekawe doświadczenia, rozwiązania i narzędzia, które w wielu miejscach w Polsce doprowadziły do pozytywnych zmian: przyspieszyły proces wymiany „kopciuchów”, poprawiły efektywność energetyczną budynków, a także ograniczyły emisję z transportu. Przedstawione w publikacji praktyki zostały pogrupowane w siedem obszarów działalności kluczowych w walce ze smogiem:

1. 1. Kontrole palenisk domowych
2. 2. Programy dotacyjne
3. 3. Wsparcie osób zagrożonych ubóstwem energetycznym
4. 4. Efektywność energetyczna budynków i OZE
5. 5. Edukacja
6. 6. Informowania o jakości powietrza
7. 7. Ograniczanie emisji z transportu

Raport (PDF) „Dobre praktyki antysmogowe – podręcznik dla samorządów” – DO POBRANIA TUTAJ

Publikacja powstała we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego oraz przy wsparciu finansowym Clean Air Fund.

Zawieszenie programu Czyste Powietrze napotyka na zdecydowany sprzeciw samorządowców. Ponad tysiąc gmin zrzeszonych w związkach i federacjach wystosowało apele do rządu i Premiera Donalda Tuska o natychmiastowe odwieszenie programu. 

28 listopada 2024 r. o godzinie 14:00 bez żadnego uprzedzenia i okresu dostosowania Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wstrzymał działanie programu „Czyste Powietrze”, w ramach którego udzielano dotacji do ocieplenia domu i wymiany tzw. kopciuchów na nowoczesne ogrzewanie. Ten krok stanowczo krytykują setki zaskoczonych samorządów i apelują do władz o niezwłoczne wznowienie naboru wniosków.

W sprawie wypowiedział się m.in. Związek Miast Polskich, Śląski Związek Gmin i Powiatów, Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP, Stowarzyszenie Metropolia Krakowska, Rada Miasta Krakowa oraz liczni włodarze miast i gmin. Łącznie  to ponad tysiąc samorządów, które zwracają uwagę na wywołaną wśród mieszkańców dezorientację i wskazują na konieczność natychmiastowego wznowienia programu.

Poniżej przedstawiamy zebrane stanowiska miast, gmin oraz samorządów

ZWIĄZEK MIAST POLSKICH
Zrzeszenie 373 miast członkowskich
Apel z dnia 4 grudnia 2024 r.

„W związku z zawieszeniem realizacji Programu „Czyste Powietrze” przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, apelujemy o jego natychmiastowe wznowienie.

Pospieszne i niespodziewane zawieszenie najpopularniejszego w Polsce programu do walki z niską emisją jest szkodliwe zarówno dla mieszkańców gmin, jak i dla sektora mikro oraz małych przedsiębiorstw. Beneficjenci, którzy planowali skorzystać z Programu „Czyste Powietrze” i jednocześnie rozpoczęli realizację inwestycji, są obecnie postawieni w trudnej sytuacji. Nie dość, że nie mogą uzyskać wsparcia finansowego, to jeszcze nie mają pewności, kiedy zostanie ono ponownie uruchomione. Wstrzymanie Programu godzi również w interesy małych przedsiębiorców, których jednym ze źródeł dochodu była obsługa mieszkańców przy składaniu wniosków do Programu. Jednak najbardziej odczują to Polki i Polacy, gdyż główną misją Programu była poprawa jakości powietrza, którym wszyscy oddychamy.”

LINK DO APELU: https://prod-zmp.s3.pl-waw.scw.cloud/uploads/attachment/file/8989/Apel_o_wznowienie_i_uwagi_do_Programu_Czyste_Powietrze_-_final.pdf?X-Amz-Expires=600&X-Amz-Date=20241209T092030Z&X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&X-Amz-Credential=SCWNS07DYNDXX7TN9XNZ%2F20241209%2Fpl-waw%2Fs3%2Faws4_request&X-Amz-SignedHeaders=host&X-Amz-Signature=460aae2e3df4693d5114118739e58de707e76a61177fc6041d6cb0f287408c0e

FEDERACJA REGIONALNYCH ZWIĄZKÓW GMIN I POWIATÓW RP
Zrzeszenie 1000 gmin, powiatów i województw
Apel z dnia 5 grudnia 2024 r.

„wyrażamy stanowczy sprzeciw wobec nagłego zawieszenia programu Czyste Powietrze (-) Federacja wyraża swoje oburzenie faktem, że decyzja o wstrzymaniu programu zapadła bez konsultacji z samorządami oraz bez uprzedzenia jednostek samorządu terytorialnego o tym zamiarze. Biorąc pod uwagę, że większość gmin jest zaangażowana w promowanie programu Czyste Powietrze wśród mieszkańców jak i przyjmowanie wniosków, takie podejście do samorządu jest absolutnie nieakceptowalne i świadczy o braku partnerskiego traktowania.”

LINK DO APELU https://federacja.krakow.pl/aktualnosc,apel-w-sprawie-programu-czyste-powietrze,68,0,0.html

ŚLĄSKI ZWIĄZEK GMIN I POWIATÓW
160 jednostek samorządu terytorialnego
Stanowisko z dnia 26 listopada 2024

„wyrażamy stanowczy sprzeciw wobec planów wstrzymania naboru wniosków do rządowego programu Czyste Powietrze (-) Po upływie roku od objęcia władzy oczekiwalibyśmy wdrażania reform, przyspieszających wymianę źródeł ciepła i termomodernizację domów, radykalnego usprawnienia obsługi beneficjentów, a nie zatrzymania tego ważnego programu i zapowiedzi zmian w przyszłości”

Łukasz Smółka, Marszałek Województwa Małopolskiego
Apel do Premiera Donalda Tuska, 17 grudnia 2024 r.

„Zwracam się z apelem o natychmiastowe przywrócenie działania Programu Czyste Powietrze oraz pilne wznowienie naboru wniosków. Decyzja ta jest niezbędna, aby kontynuować proces poprawy jakości powietrza, wzmacniać zaufanie społeczne oraz wspierać realizację uchwał antysmogowych na poziomie wojewódzkim i lokalnym.

Program Czyste Powietrze od lat stanowi istotne wsparcie dla mieszkańców w procesie termomodernizacji budynków oraz wymiany przestarzałych urządzeń grzewczych. W Małopolsce Program jest fundamentem wdrażania uchwały antysmogowej.

Samorząd Województwa Małopolskiego włożył ogromny wysiłek w realizację celów Programu Czyste Powietrze. Wdrożono systemy wsparcia i szkolenia dla pracowników gmin, przeprowadzono szeroko zakrojone kampanie edukacyjne dla mieszkańców oraz stworzono poradniki i materiały informacyjne. Szczególną uwagę poświęcono wsparciu najuboższych mieszkańców, realizując pilotażowe programy przy współpracy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Efektem tych działań było zwiększenie świadomości Małopolan oraz wysoka aktywność w składaniu wniosków o dofinansowanie. Wypracowane mechanizmy stały się wzorem dla innych województw.

Przywrócenie Programu jest kluczowe dla kontynuacji działań na rzecz czystego powietrza oraz realizacji zobowiązań wynikających z krajowych aktów prawnych oraz unijnych dyrektyw.”

Link Do apelu: https://powietrze.malopolska.pl/aktualnosci/apel-w-sprawie-programu-czyste-powietrze/

METROPOLIA KRAKOWSKA
Stanowisko z dnia 3 grudnia 2024 r.

„Uważamy, że wstrzymanie przyjmowania wniosków do programu, w kluczowym dla nas momencie, jakim jest pierwszy sezon grzewczy po wejściu w życie zakazu stosowania kotłów bezklasowych, zniechęci mieszkańców do wymiany źródeł ciepła i spowolni proces poprawy jakości powietrza w gminach Metropolii Krakowskiej. Ponadto, decyzja ta może wpłynąć negatywnie na zaufanie mieszkańców do gmin Metropolii Krakowskiej, które w wyniku podpisania stosownych porozumień z WFOŚiGW w Krakowie, zorganizowały sieć punktów konsultacyjnych, w których pracownicy gmin udzielają mieszkańcom pomocy w zakresie pozyskania dofinansowania z programu „Czyste Powietrze”. Mając na uwadze powyższe, apelujemy o jak najszybsze wznowienie naboru wniosków do programu „Czyste Powietrze” przy jednoczesnym podjęciu działań mających na celu jego usprawnienie.”

LINK DO APELU: https://metropoliakrakowska.pl/uploaded_files/1733265018_1733237313stanowsko-smk-ws-pczp-1.pdf

RADA MIASTA KRAKOWA
Stanowisko z dnia 4 grudnia 2024 r.

„Rada Miasta Krakowa apeluje do Premiera Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o natychmiastowe wznowienia programu Czyste Powietrze, tak aby działania antysmogowe podejmowane przez gminy mogły być kontynuowane bez przeszkód”

LINK: https://www.bip.krakow.pl/_inc/rada/show_pdfdoc.php?id=138573

Rafał Trzaskowski, Prezydent Miasta Warszawy,
kandydat na Prezydenta Rzeczpospolitej polskiej
Konferencja prasowa, 29 listopada 2024 r.

„Bardzo nas to zaniepokoiło. Będziemy się domagać tego, aby ten program był kontynuowany. Wszyscy walczymy o czyste powietrze. Jeśli chcemy zachowywać się w sposób konsekwentny, to ten program powinien być kontynuowany. Ufam w to, że będzie kontynuowany”

Aleksander Miszalski, prezydent Miasta Krakowa.
5 grudnia 2024 r.

„Z dużym zaskoczeniem przyjęliśmy decyzję Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej o zawieszeniu programu „Czyste powietrze”. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę, że jest to podyktowane koniecznością reformy, aby chronić przyszłych beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami i praktykami, ale w naszej ocenie program mógł być kontynuowany i jednocześnie poprawiany.”

LINK: https://krakow.eska.pl/program-czyste-powietrze-zostaje-wstrzymany-prezydent-krakowa-i-wlodarze-osciennych-gmin-sprzeciwiaja-sie-tej-decyzji-aa-czmw-4sP6-YduY.html

4 grudnia 2024 r.

„Ten program to nie tylko realna pomoc finansowa dla mieszkańców, ale również inwestycja w nasze zdrowie i przyszłość. Jego nagłe zawieszenie uderza w nas wszystkich – samorządy, które zainwestowały w punkty konsultacyjne i mieszkańców, którzy uwierzyli, że mogą liczyć na wsparcie.”

LINK: https://www.krakow.pl/aktualnosci/289551,2163,komunikat,gminy_metropolii_krakowskiej_apeluja_o_wznowienie_programu__czyste_powietrze_.html

Prezydent Gliwic, Katarzyna Kuczyńska-Budka
Polskie Radio Katowice, 2 grudnia 2024

“Fatalna decyzja. Jak myślę z perspektywy zarówno zdrowia mieszkańców naszego województwa, w tym mieszkańców Gliwic, to myślę, że za chwilę będziemy musieli znacznie więcej płacić na służbę zdrowia, bo mamy twarde badania, które pokazują jaki wpływ ma zanieczyszczone powietrze na zdrowie mieszkańców naszego województwa. Powiem więcej, my sobie jako gminy sami z tym rady nie damy. To jest pewne. (-) na pewno to wsparcie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska ma tutaj ogromne znaczenie, więc jeśli ten program zostanie zatrzymany, ja cały czas mam nadzieję, że to jakaś chwilowa decyzja.”

Burmistrz miasta Pszczyna, Dariusz Skrobol
FB, 3 grudnia 2024 r.

“Z ogromnym zaskoczeniem przyjęliśmy informację o zawieszeniu Programu „Czyste Powietrze”. Od 28 listopada wstrzymano przyjmowanie nowych wniosków. To bardzo ważny program, który przyczynił się do realizacji wielu proekologicznych inwestycji. Liczymy na to, że szybko wznowiony zostanie nabór.”

Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca

„Pospieszne i niespodziewane zawieszenie najpopularniejszego w Polsce programu do walki z niską emisją jest szkodliwe zarówno dla mieszkańców gmin, jak i dla sektora mikro oraz małych przedsiębiorstw.”

Wstrzymanie naboru do Programu Czyste Powietrze bez uprzedzenia i żadnego okresu dostosowania, to przejaw urzędniczej niekompetencji i arogancji – komentuje decyzję NFOŚiGW Polski Alarm Smogowy. Decyzja funduszu pozostawiła tysiące gospodarstw domowych, które wykonały remont domu i kotłowni, a nie zdążyły złożyć wniosku, bez obiecanego wsparcia. Zdaniem PAS takie decyzje podważają zaufanie obywateli do instytucji publicznych. PAS zaapelował do premiera Donalda Tuska o jak najszybsze odwołanie fatalnej decyzji NFOŚiGW. 

Nabór wniosków do Programu Czyste Powietrze wstrzymano 28 listopada 2024 r. o godzinie 14:00 – powiadomiła na konferencji prezes NFOŚiGW. Wstrzymanie naboru odbyło się bez uprzedzenia i zwyczajowego w takich sytuacjach okresu dostosowawczego. Wstrzymanie naboru wniosków tłumaczono koniecznością reformy Programu oraz mnożącymi się wyłudzeniami i nadużyciami. Jednocześnie zarząd NFOŚiGW nie potrafił odpowiedzieć, jak wielka była skala nadużyć, która wywołała taką decyzję. Zawieszenie naboru wniosków ma potrwać „do wiosny”, jak stwierdzono na konferencji. Brak wyznaczenia daty rodzi obawy, że wstrzymanie naboru może potrwać dłużej.

– Dla obywateli, którzy dokonali remontu domu i kotłowni, ale nie zdążyli złożyć wniosku o refundację, to najgorsza z możliwych wiadomości – komentuje Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego – Wielu z nich zdecydowało się na wymianę „kopciucha” tylko dlatego, że mogli spodziewać się wsparcia z Programu Czyste Powietrze, niektórzy z nich wzięli na tę inwestycję kredyt. Tymczasem NFOŚiGW bez ostrzeżenia wyłączył system pobierania wniosków do programu, pozostawiając tych obywateli na lodzie. Dla wielu małych firm zajmujących się termomodernizacją domów jednorodzinnych decyzja NFOŚiGW może oznaczać koniec działalności i bankructwo. Takie nieodpowiedzialne decyzje podważają zaufanie obywateli do instytucji państwowych i stanowią przykład niekompetencji urzędniczej – dodaje Guła.

Polski Alarm Smogowy podkreśla, że decyzja Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska stoi w sprzeczności z zapisami umowy koalicyjnej zawartej w dniu 15 października 2023 r. W punkcie 9 zapisano “będziemy walczyć ze smogiem m.in. poprzez przyspieszenie procesu wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Wprowadzimy niezbędne zmiany w programie Czyste Powietrze”. Choć program wymaga reform, to jego wstrzymanie jest niepotrzebne. W przeszłości program przechodził bardziej skomplikowane zmiany bez wstrzymywania naborów. 

Program Czyste Powietrze dofinansowuje wymianę starych kotłów, tzw. kopciuchów od 2018 roku. Po ponad pięciu latach działania programu złożono już milion wniosków na zwrot kosztów docieplenia budynków i likwidacji starych kotłów. Popularność programu rośnie: w samym 2024 roku liczba złożonych wniosków najprawdopodobniej przekroczy ćwierć miliona. Od początku funkcjonowania programu do 8.11.2024 r. złożono już 1 008 637 wniosków o dofinansowanie na kwotę sięgającą 37 miliardów zł. Coraz częściej aplikujący do programu Czyste Powietrze wnioskują o dofinansowanie ocieplenia domu. We wrześniu 2024 r. aż 80% wniosków zawierało w sobie element termomodernizacji.

Polski Alarm Smogowy zwrócił się dziś z apelem do Premiera Donalda Tuska o jak najszybsze przywrócenie naboru wniosków oraz uruchomienie systemu operatorów, którzy udzielaliby wsparcia osobom najuboższym w wymianie starych kotłów na węgiel i drewno oraz dociepleniu domów.

Program Czyste Powietrze znacząco przyczynił się do poprawy jakości powietrza w Polsce będąc katalizatorem ekologicznej przemiany polskich gospodarstw domowych. Dzięki środkom z Krajowego Programu Odbudowy i funduszu Feniks udało się zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne i zmniejszyć rachunki za ogrzewanie w tysiącach domów. Zawieszenie tego programu to bardzo poważny błąd rządu Donalda Tuska. 

Apel Do premiera Donalda Tuska można pobrać TUTAJ:
https://polskialarmsmogowy.pl/wp-content/uploads/2024/11/Apel-Donald-Tusk-odblokowanie-PCZP-29-11-2024.pdf

Według doniesień Polityki Insight w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zapadła decyzja o wstrzymaniu największego programu wspierającego wymianę starych kotłów na węgiel i drewno (tzw. kopciuchów) nawet na kilka miesięcy. Powodem są zatory płatnicze w wojewódzkich funduszach ochrony środowiska, które odpowiadają za obsługę klientów programu. Zdaniem PAS, rząd zamiast usprawnić funkcjonowanie programu i wprowadzić konieczne reformy ucieka się do rozwiązania odcinającego finansowanie wszystkim, którzy chcą pozbyć się „kopciuchów” i ocieplić dom.

– Zatrzymanie programu Czyste Powietrze ma być receptą na jego naprawę? – pyta Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego – to skandaliczny pomysł, którego nie da się obronić. Po roku działań rządowi wciąż brakuje koncepcji jak usprawnić i przyspieszyć obsługę gospodarstw domowych, które coraz chętniej sięgają po środki z programu. Liczba wniosków złożonych do “Czystego Powietrza” właśnie przebiła milion. Tygodniowo do programu spływa około sześć tysięcy wniosków – ten rok będzie rekordowy. Tymczasem Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, który jest operatorem programu, zamiast podjąć działania usprawniające obsługę beneficjentów chce wstrzymać cały program lekceważąc potrzeby milionów gospodarstw domowych. To bardzo zła wiadomość dla wielu właścicieli domów jednorodzinnych, które w dobie wysokich cen energii decydują się na docieplenie domu w celu obniżenia rachunków – dodaje Guła.

Polski Alarm Smogowy podkreśla konieczność zmian w programie. Obecnie występują wielomiesięczne zatory w obsłudze beneficjentów. “Czyste Powietrze” tonie w biurokracji, a obywatele i wykonawcy miesiącami czekają na należne wypłaty. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska nie radzą sobie z napływającymi wnioskami, dlatego rośnie również czas ich rozpatrywania. Bez gruntownej reformy nie będzie możliwe konieczne przyspieszenie działania programu. Kolejnym problemem jest pomoc osobom najuboższym. Od wielu miesięcy mówi się o powołaniu ogólnopolskiego systemu operatorów wspierających tę grupę społeczną, ale wciąż nie jest jasne, kiedy taka usługa zostanie uruchomiona na terenie całego kraju. 

Polski Alarm Smogowy wskazuje, że działanie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska stoi w sprzeczności z zapisami umowy koalicyjnej zawartej w dniu 15 października 2023 r. W punkcie 9 zapisano “będziemy walczyć ze smogiem m.in. poprzez przyspieszenie procesu wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Wprowadzimy niezbędne zmiany w programie Czyste Powietrze”. – Nie oczekiwaliśmy, że jedną z pierwszych zmian będzie wstrzymanie tak ważnego programu – mówi Piotr Siergiej, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego. 

Program Czyste Powietrze dofinansowuje wymianę starych kotłów, tzw. kopciuchów od 2018 roku. Po ponad pięciu latach działania programu złożono już milion wniosków na zwrot kosztów docieplenia budynków i likwidacji starych kotłów. Popularność programu rośnie: w samym 2024 roku liczba złożonych wniosków najprawdopodobniej przekroczy ćwierć miliona. Polski Alarm Smogowy od wielu miesięcy krytykował zbyt wolną obsługę beneficjentów programu i niedostateczną pomoc osobom najuboższym. PAS ocenia, że wprowadzenie reform w programie, mogłoby znacznie przyspieszyć tempo likwidacji kotłów i w szybkim czasie poprawić jakość powietrza w kraju.

Od początku funkcjonowania programu do 8.11.2024 r. złożono już 1 008 637 wniosków o dofinansowanie na kwotę sięgającą 37 miliardów zł. Coraz częściej aplikujący do programu Czyste Powietrze wnioskują o dofinansowanie ocieplenia domu. We wrześniu 2024 r. aż 80% wniosków zawierało w sobie element termomodernizacji.

– To niezły wynik – komentuje Piotr Siergiej, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego – Polacy wymieniają stare kotły korzystając głównie z programu Czyste Powietrze. Szacujemy, że w ciągu ostatnich 5-6 lat liczba “kopciuchów” w Polsce zmalała z 3 do 2 milionów sztuk. Wraz z likwidacją starych kotłów obserwujemy postępującą poprawę jakości powietrza. Największe pozytywne zmiany widzimy w tych miejscowościach, w których wymiana “kopciuchów” jest najintensywniejsza. Widać, że program przynosi pozytywne skutki. Dlatego nie możemy pozwolić sobie na jego zamykanie. Wdrożenie odpowiednich reform pozwoliłoby usprawnić jego działanie i znacznie przyspieszyć proces poprawy jakości powietrza w Polsce.

Program „Czyste Powietrze” jest kluczowym instrumentem finansowym wspierającym transformację domów jednorodzinnych w Polsce w kierunku czystych źródeł ogrzewania oraz zmniejszonego zapotrzebowania na energię. Od początku programu, tj. 2018 roku, wpłynęło do niego ponad 800 000 wniosków na wymianę starego kotła na paliwo stałe oraz ponad 950 000 wszystkich wniosków^[1]. Choć są to znaczące liczby, to niestety do spełnienia celów wyznaczonych w programie brakuje jeszcze dużo. W zakresie wymiany kotłów złożone do tej pory wnioski realizują jedynie 27% celu przyjętego na 2029 rok. Według dostępnych danych, w domach jednorodzinnych pozostało około 2 800 000 kotłów, które nie spełniają wymogów uchwał antysmogowych^[2].

14.10.2024 państwa członkowskie przyjęły nową Dyrektywę w sprawie jakości powietrza, która wprowadza ostrzejsze normy jakości powietrza. Przykładowo, od 2030 roku norma roczna dla stężenia PM2,5 będzie wynosić 10 ug/m3, a więc dwa razy mniej niż obowiązująca obecnie norma (20 ug/m3). Jak pokazują analizy, spełnienie nowych norm nie będzie możliwe bez pełnego wdrożenia uchwał antysmogowych, czyli likwidacji kotłów, pieców, kominków na paliwa stałe, które nie spełniają wymogów ekoprojektu^[3]. Dzięki temu działaniu populacja mieszkańców i mieszkanek Polski oddychająca czystym powietrzem zwiększy się z 2 milionów do niemal 30 milionów. Należy również podkreślić, że stan energetyczny domów jednorodzinnych w Polsce jest wciąż daleki od zadowalającego. 30% domów (1,8 miliona) nie ma docieplonych wszystkich ścian. Podobna liczba nie ma docieplonego stropu^[4].

Przyspieszenie tempa transformacji energetycznej domów jednorodzinnych w Polsce jest kluczowe nie tylko dla zapewnienia zgodnego z prawem, czystego powietrza dla milionów ludzi mieszkających w Polsce. To również działanie, które pomoże zabezpieczyć gospodarstwa domowe przed nadmiernym wzrostem cen za ogrzewanie, a także zwiększy niezależność energetyczną naszego kraju, poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki importowane z zagranicy.

Poniżej przedstawiamy główne zmiany, które powinny wydarzyć się w planowanej reformie programu „Czyste Powietrze”. Obejmują one następujące obszary:

– zapewnienie finansowania dla programu w perspektywie do 2032 roku, z takich źródeł jak: Fundusz Modernizacyjny, ETS1, Społeczny Fundusz Klimatyczny, ETS 2, system zielonych obligacji;
– przedłużenie przyjmowania wniosków do programu do 2030 roku;
– usprawnienie obsługi beneficjenta, tak aby zlikwidować zatory płatnicze: uproszczenie procedur, wniosków i wymaganych dokumentów, ujednolicenie i zautomatyzowanie procesów biznesowych obsługi beneficjenta, uruchomienie bazy pozwalającej sprawnie zarządzać programem;
– uszczelnienie dostępu do najwyższych dotacji w celu zmniejszenia nadużyć;
– wprowadzenie ogólnopolskiego systemu operatorów, którzy będą pomagać osobom najuboższym w przeprowadzeniu inwestycji w poprawę efektywności energetycznej oraz wymianę źródła ciepła;
– wprowadzenie cen maksymalnych lub cen referencyjnych dla większości produktów wspieranych w ramach dotacji;
– wprowadzenie listy rekomendowanych audytorów i wykonawców;
– wprowadzenie docelowego obowiązku sporządzania audytu energetycznego dla wszystkich beneficjentów oraz wprowadzenie minimalnego poziomu efektywności, jakie muszą spełniać budynki po skorzystaniu z dotacji;
– wprowadzenie wyższych dotacji dla budynków o bardzo niskim zużyciu energii;
– wprowadzenie obowiązku wyposażania instalacji biomasowych dotowanych z programu w punkt pomiarowy umożliwiający rzeczywistą kontrolę emisji zanieczyszczeń;
– docelowe podniesienie wymogów emisyjnych dla urządzeń spalających biomasę;
– prowadzenie szerokiej kampanii promującej program i efektywność energetyczną;
– dalszy rozwój listy zielonych urządzeń i materiałów;
– reforma ścieżki bankowej.

Pełne uwagi znajdują się TUTAJ.  

^[1] Dane Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, stan na sierpień 2024
^[2] Dane z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków
^[3] Droga Polski do czystego powietrza i zgodności z Dyrektywą AAQD (2030), Europejskie Centrum Czystego Powietrza,
^[4] Kryzys energetyczny, a domy jednorodzinne w Polsce, Instytut Ekonomii Środowiska, 2024