Polski Alarm Smogowy poprosił komitety wyborcze o przedstawienie programów antysmogowych na nadchodzącą kadencję. Spytaliśmy o konkretne działania w trzech kluczowych dla poprawy jakości powietrza obszarach: emisje z ogrzewania budynków, emisja z transportu samochodowego oraz emisje przemysłowe.

KOPCIUCHY DO LIKWIDACJI

Wśród komitetów wyborczych panuje zgoda, że wymiana „kopciuchów”, czyli wysokoemisyjnych kotłów i pieców na węgiel i drewno, to jedno z podstawowych działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Koalicja Obywatelska chciałaby całkowicie pozbyć się węgla z wszystkich polskich domów do 2030 roku, PSL mówi o wymianie wszystkich kopciuchów do 2023 roku, a Lewica planuje wymianę 2 milionów kotłów węglowych w najbliższych 15 latach. PiS z kolei zapowiada usprawnienie programu Czyste Powietrze, oferującego dotacje do wymiany kotłów oraz kontynuację wprowadzonej w tym roku ulgi na termomodernizacje domów. Reforma Czystego Powietrza miałaby na celu zmniejszenie biurokracji i upowszechnienie dostępu do tego instrumentu wsparcia. Partia rządząca podtrzymuje również, że w ciągu najbliższych 10 lat na wymianę kotłów i termomodernizację domów przeznaczy 103 miliardy zł. PiS, KO oraz Konfederacja mówią o uruchomieniu nowego źródła finansowania na ten cel – przychodów z handlu uprawnieniami do emisji CO₂. To ważna deklaracja, gdyż do tej pory te środki nie były brane pod uwagę. Dodatkowo Koalicja Obywatelska proponuje aby na poprawę jakości powietrza przeznaczać minimum 0,5% PKB rocznie.

TRANSPORT – MAŁO KONKRETÓW

W zakresie regulacji transportowych oczekiwaliśmy konkretnych propozycji w trzech obszarach: usuwanie z samochodów filtrów DPF, import starych, wysokoemisyjnych samochodów do Polski oraz zmiana przepisów dotyczących stref czystego transportu, tak aby miasta mogły ograniczać ruch samochodów o najwyższych emisjach zanieczyszczeń. Jeśli chodzi o usuwanie filtrów DPF to praktycznie wszystkie partie widzą konieczność zmiany przepisów lub poprawy egzekucji obecnych regulacji (jedynie PSL nie odniósł się do tych kwestii). PSL popiera natomiast zakaz importu do Polski starych samochodów niespełniających norm ochrony środowiska, a KO i PiS chcą wprowadzić instrumenty finansowe lub fiskalne zachęcające do wyboru samochodów mniej emisyjnych. Konfederacja jest przeciw jakimkolwiek ograniczeniom w tym zakresie. PiS i PSL widzą potrzebę zmiany w ustawie umożliwiającej wprowadzanie stref czystego transportu. PiS deklaruje współpracę z gminami w tym zakresie. Lewica i KO nie odniosły się do tej kwestii, a Konfederacja jest przeciw. Większość partii podkreśla wagę rozwoju transportu publicznego w miastach i poza nimi (do tej kwestii nie odnosi się w swoich odpowiedziach PiS).

PRZEMYSŁ – JESZCZE MNIEJ KONKRETÓW

Partie zauważają dysfunkcyjność systemu kontroli emisji z przemysłu i zanieczyszczeń generowanych przez przedsiębiorców, jednak proponowane zmiany są dość ogólne. Proponowana jest głównie reforma Inspekcji Ochrony Środowiska, zwiększenie jej uprawnień oraz finansowania. Lewica chce powołać Agencję Ochrony Przyrody, która byłaby odpowiedzialna za kontrolę podmiotów zatruwających środowisko, KO chce przeglądu norm emisji przemysłowych, Konfederacja mówi o niezapowiedzianych kontrolach zakładów przemysłowych, a PiS chce wprowadzić stały monitoring przedsiębiorców.

„Cieszy ponadpartyjna zgoda i wola działania na rzecz poprawy jakości powietrza w naszym kraju. Jednak wola działania to zbyt mało. Oczekujemy, że partie przedstawią konkretne programy naprawcze we wszystkich trzech obszarach. Niestety, w szczególności w zakresie emisji transportowych i przemysłowych partie muszą jeszcze odrobić lekcje. W tych obszarach zabrakło konkretów.” – komentuje przesłane odpowiedzi Andrzej Guła z Polskiego Alarmu Smogowego.

Przedstawiamy skrót podpowiedzi poszczególnych komitetów.

CO PARTIE ZAMIERZAJĄ ZROBIĆ ZE SMOGIEM PRZEZ NASTEPNE CZTERY LATA?

Polski Alarm Smogowy poprosił ogólnopolskie komitety wyborcze o przedstawienie programów antysmogowych na nadchodzącą kadencję. Spytaliśmy o konkretne działania w trzech kluczowych dla poprawy jakości powietrza obszarach: emisje z ogrzewania budynków, emisja z transportu samochodowego oraz emisje przemysłowe. Poniżej skrót otrzymanych odpowiedzi (w kolejności wylosowanych numerów list). Całość dostępna w linkach poniżej tekstu.

EMISJE Z BUDYNKÓW

Głównym problemem polskiego powietrza jest emisja zanieczyszczeń z domowych urządzeń grzewczych. W samych budynkach jednorodzinnych działa około 4 milionów tzw. „kopciuchów”, czyli przestarzałych kotłów na węgiel i drewno emitujących duże ilości zanieczyszczeń. Niestety program, który miał wspierać wymianę źródeł grzewczych w budynkach jednorodzinnych jest wysoce nieefektywny. W ciągu pierwszego roku działania tego programu zdołano podpisać jedynie 20 000 umów na wymianę źródeł ciepła w istniejących budynkach. Brakuje programu wspierającego wymianę „kopciuchów” w budynkach wielorodzinnych. Na plus należy zaliczyć wprowadzenie ulgi termomodernizacyjnej czy standardów emisyjnych dla kotłów na paliwa stałe, dzięki czemu ograniczona została sprzedaż „kopciuchów”.

KW POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE

PSL chce wymienić wszystkie stare piece do 2023 roku, oferując dofinansowanie do zakupu pieców w wysokości do 75% kosztów, a po spełnieniu kryterium dochodowego 100% kosztów. Dodatkowo, osobom uboższym, które wymieniają piece państwo powinno zapewnić dofinansowanie do ogrzewania. PSL chce także podnieść kary za spalanie śmieci i usprawnić egzekucję przepisów w tym obszarze. PSL postuluje również dotacje do wymiany pieców i kotłów w budynkach wielorodzinnych oraz rozwój miejskich elektrociepłowni. Nie podano konkretów co do usprawnienia programu dotacji Czyste Powietrze. Jeśli chodzi o źródła finansowania dotacji do wymiany kotłów, PSL wskazuje na przychody z rozwoju energetyki wiatrowej. PSL postuluje również aby standardy nowych budynków od roku 2025 spełniały kryteria domów pasywnych.

KW PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ

PiS zapowiada kontynuację i optymalizację uruchomionych dotychczas programów wsparcia do wymiany kotłów oraz termomodernizacji w domach jednorodzinnych: ulga podatkowa, Program Czyste Powietrze oraz Program Stop Smog. Zapowiedziana jest reforma Programu Czyste Powietrze – dostęp do dotacji ma być usprawniony poprzez włączenie do programu sektora bankowego (bankowość elektroniczna dla potrzeb składania wniosków o dotacje, kredyty/pożyczki wspierające inwestycje termomodernizacyjne oraz wspólna rządowo – bankowa akcja komunikacyjna wspierająca wzrost świadomości społecznej). W dystrybucję programu mają też być zaangażowane jednostki samorządu terytorialnego, których zadaniem będzie przede wszystkim ułatwianie dostępu do programu osobom funkcjonującym w warunkach ubóstwa energetycznego.

PiS potwierdza deklarację przeznaczenia 103 miliardów PLN środków publicznych na walkę ze smogiem do końca roku 2029. Środki te będą pochodzić z: kontynuacji antysmogowej, termomodernizacyjnej ulgi podatkowej w PIT – (2-3 miliardy zł rocznie); środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska (w latach 2019/2020 NFOŚiGW planuje przeznaczyć 3.343 mld złotych lub więcej stosownie do potrzeb obsługi umów w ramach Czystego Powietrza); Funduszu Termomodernizacji i Remontów (800 milionów na program Stop Smog); od 2021 środków z przyszłej perspektywy budżetowej Unii Europejskiej (między 6 a 8 miliardów EURO w perspektywie 2021 – 2027); środków z Funduszu Modernizacyjnego.

Jeśli chodzi o budynki wielorodzinne PiS zapowiada nowelizację ustawy o wsparciu termomodernizacji i remontów, która ustanowi program wsparcia dla budynków wielorodzinnych przewidujący połączenie wymiany przestarzałych źródeł ciepła na paliwa stałe z termomodernizacją tych budynków. Projekt takiej ustawy został już przygotowany w tej kadencji i ma być to jeden z pierwszych aktów prawnych dotyczących walki ze smogiem i termomodernizacji w następnej kadencji.

KW SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Lewica chce dofinansować wymianę 2 milionów domowych pieców węglowych na nowoczesne, bez emisyjne instalacje grzewcze w ciągu 15 lat. Postuluje rozwój sieci ciepłowniczych oraz inwestycje w termomodernizację budynków, panele słoneczne, elektrownie wiatrowe, pompy ciepła i domową produkcję energii. Deklaruje, że w ciągu 15 lat będziemy mieć najczystsze powietrze w tej części Europy. Lewica krytykuje rząd za cięcie wydatków na walkę ze smogiem, zapewniając, że ich klub ma dokładnie policzone wszystkie dodatkowe przychody i przesunięcia budżetowe, w tym wynikające z rezygnacji budowy elektrowni Ostrołęka, które mogłyby posłużyć finansowaniu wymiany starych pieców i kotłów czy termomodernizacji.

KW KONFEDERACJA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ

Ugrupowanie pisze o konieczności wymiany pieców, kotłów i kominków w gospodarstwach domowych jednak nie podaje szczegółów w jaki sposób miałoby się to odbywać. Program wymiany kotłów oraz termomodernizacji budynków jedno i wielorodzinnych powinien być finansowany z systemu handlu pozwoleniami do emisji CO₂. Celem jest termomodernizacja 2% budynków mieszkalnych rocznie. Konfederacja stawia też na promocję energetyki rozproszonej, a także postuluje wprowadzenie ulg podatkowych dla osób/podmiotów wznoszących budynki energooszczędne lub pasywne. Program Czyste Powietrze powinien wpierać przede wszystkim głęboką termomodernizację oraz wymianę kotłów na źródła w ogóle nie emitujące zanieczyszczeń. Nie określono w jaki sposób usprawnić funkcjonowanie Programu Czyste Powietrze. Konfederacja postuluje też zwiększenie kwoty, jaką można odpisać od przychodu w ramach ulgi termomodernizacyjnej, z obecnych 53 tysięcy zł do 90 tysięcy zł.

KKW KOALICJA OBYWATELSKA PO .N I PL ZIELONI

KO postuluje aby 0,5% PKB rocznie było przeznaczane na realizację Krajowego Programu Ochrony Powietrza w tym na: dotacje do wymiany kotłów, podłączenia do sieci, OZE i termomodernizację, pomoc socjalną ubogim oraz ulgi podatkowe. Komitet postuluje też wprowadzenie bardziej restrykcyjnych norm jakości dla paliw i urządzeń grzewczych. Środki finansowe powinny pochodzić nie tylko z dotychczasowych źródeł (m.in. fundusze ochrony środowiska, środki UE) ale przede wszystkim z europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji CO₂ (ponad 180 mld zł w najbliższych latach). To gminy powinny zarządzać środkami na wymianę kotłów i termomodernizację i przekazywać je mieszkańcom.

Koalicja Obywatelska chce wyeliminować ogrzewanie węglowe do 2030 roku z sektora mieszkaniowego, a do 2040 z ciepłowni i elektrociepłowni. Chce również zadbać o powszechną informację, w tym o obniżenie progów informowania i alarmowania do postulowanych przez ekspertów medycznych oraz edukację obywateli o zagrożeniu smogiem.

ZANIECZYSZCZENIA Z TRANSPORTU

Drugim poważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest transport samochodowy. Jest to szczególnie odczuwalne w dużych miastach, gdzie roczne normy dla stężeń dwutlenku azotu są znacznie przekraczane. Polska stała się śmietnikiem Europy Zachodniej – rocznie do naszego kraju sprowadzanych jest ponad 1 milion używanych samochodów ( 2018 rok), a ich średni wiek to 12 lat. Wciąż kwitnie proceder wycinania filtrów DPF. Samorządy nie posiadają praktycznie żadnych narzędzi prawnych, dzięki którym mogłyby ograniczyć ruch najbardziej zanieczyszczających samochodów w miastach.

KW POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE

PSL popiera wprowadzenie zakazu sprowadzania do Polski starych samochodów osobowych, autobusów i samochód ciężarowych nie spełniających norm ochrony środowiska – co dotyczy w szczególności pojazdów z silnikami diesla. Wspiera również zmiany w przepisach dotyczących stref czystego transportu. PSL chce promować wykorzystanie napędu wodorowego w transporcie miejskim, obiecując wdrożenie technologii separacji wodoru z gazu koksowniczego. PSL wspiera rozwój transportu publicznego: zakup nowoczesnego taboru, konkurencyjne stawki biletów, rozwój parkingów park and ride, rozwój sieci PKSów. Ponadto, postulowane jest przerzucenie transportu towarowego na kolej.

KW PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ

W odpowiedzi na pytanie o import starych, wysokoemisjnych samochodów PiS mówi o ewolucyjnej i stopniowej wymianie pojazdów na nowe np. poprzez system zachęt finansowych – nie jest doprecyzowane jak miałyby one wyglądać. Co do usuwania filtrów DPF, PiS deklaruje, że zagadnienie to jest analizowane i w nowej kadencji zaprezentuje propozycje rozwiązań, które rozwiążą ten problem. PiS deklaruje gotowość w kolejnej kadencji do dyskusji z samorządami na temat zmian dotyczących stref czystego transportu, tak aby mogły one przyczynić się do zmniejszenia występowania szkodliwych emisji komunikacyjnych.

KW SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Lewica stawia na rozwój sieci transportu zbiorowego – chce stworzyć w ciągu 6 lat pełną siatkę połączeń lokalnych we wszystkich gminach w Polsce – do każdego powiatu powinien dojeżdżać pociąg, a do każdej gminy autobus. Popiera również koncepcję “TIR-y na tory” czyli przerzucenie transportu towarowego na kolej. Lewica nie wyraziła poparcia dla ograniczenia importu używanych samochodów (pytanie dotyczyło jedynie ograniczenia importu najbardziej emisyjnych aut), twierdząc, że dla wielu Polaków jest to konieczność. Na dzień dzisiejszy nie popiera również wprowadzania opłat za wjazd do centrum miast. Do pomysłu ograniczenia wjazdu do miast najbardziej zanieczyszczających samochodów (starsze auta z napędem diesla) komitet nie odniósł się. W celu ukrócenia wycinki filtrów DPF Lewica postuluje zwiększenie kontroli pracy w stacjach kontroli pojazdów.

KW KONFEDERACJA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ

Odpowiedzią na potrzebę zmniejszenia emisji komunikacyjnych, szczególnie w miastach, jest przede wszystkim rozwój alternatyw dla samochodów. W tym obszarze Konfederacja postuluje: przesunięcie środków z wielomiliardowych inwestycji z żeglugi śródlądowej na rozwój infrastruktury kolejowej oraz poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego; zwiększenie liczby połączeń pasażerskich i budowę dogodnych miejsc na przesiadki umożliwiających łączenie podróży koleją, komunikacją miejską, rowerem oraz parkowanie, a także budowę stref ładowania samochodów elektrycznych. Konfederacja nie zamierza wprowadzać ograniczeń w imporcie starych, wysokoemisyjnych samochodów. Nie poprze również wprowadzania stref czystego transportu w miastach, do których nie można byłoby wjechać najbardziej trującymi pojazdami. Popiera natomiast wprowadzenie surowych kar dla warsztatów oferujących wycinkę filtrów DPF.

KKW KOALICJA OBYWATELSKA PO .N I PL ZIELONI

KO postuluje obniżenie emisji CO2 z przewozu towarów o 40% do 2030 roku poprzez przeniesienie znacznej ilości ładunków na kolej. Proponuje również wprowadzenie opłaty emisyjnej, która miałaby zniechęcać do importu oraz korzystania ze starych, wysokoemisyjnych aut. Nie zaproponowano nowych rozwiązań co do wycinki filtrów DPF, mowa jest o egzekwowaniu istniejącego prawa. Nie udzielono odpowiedzi co do wsparcia dla stref czystego transportu w miastach, do których nie można byłoby wjechać najbardziej zanieczyszczającymi pojazdami. W celu obniżenia zanieczyszczeń z transportu, KO stawia na rozwiązanie nie oparte o restrykcje: planowanie przestrzenne, inteligentne systemy zarządzania ruchem , pełna zeroemisyjność transportu zbiorowego, parkingi typu park and ride, infrastruktura pieszo-rowerowa.

ZANIECZYSZCZENIA PRZEMYSŁOWE

Protesty społeczne w wielu polskich miastach i miasteczkach dobitnie wskazują, że kontrola nad emisjami z zakładów przemysłowych jest niewystarczająca. Kompetencje w zakresie wydawania pozwoleń środowiskowych są rozmyte, a służby kontrolne nie prowadzą skutecznych działań. Zapowiadana reforma służb ochrony środowiska nie przyniosła oczekiwanej poprawy w tym zakresie.

KW POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE

PSL postuluje odchodzenie od węgla w energetyce na rzecz odnawialnych źródeł energii – do 2030 roku udział OZE w miksie energetycznym ma sięgnąć 50%. PSL postuluje zwiększenie uprawnień Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie kontroli dot. emisji zanieczyszczeń oraz dofinansowanie tej instytucji. Popiera również bezwzględny zakaz importu śmieci do Polski.

KW PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ

PiS zapowiada kontynuację rozpoczętych reform. Chce zaostrzyć przepisy dotyczące stałego monitoringu spełniania przez przedsiębiorców obowiązków związanych z korzystaniem z nich ze środowiska. Postuluje również wzmocnienie Inspekcji Ochrony Środowiska poprzez wyposażenie tej instytucji w środki finansowe i organizacyjne niezbędne dla skrupulatnego monitorowania przestrzegania przez przedsiębiorców wszelkich norm regulujących ochronę środowiska w Polsce. Dopuszcza również wprowadzenie niezbędnych zmian legislacyjnych w tym zakresie. Zapowiadana jest kontynuacja reformy przepisów o odpadach. PiS chce doprowadzić do pełnego respektowania przez branżę odpadową przepisów dotyczących zasad gromadzenia i przetwarzania odpadów, tak aby surowo karać wszelkie przejawy bandytyzmu ekologicznego w tym obszarze.

KW SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Lewica przyznaje, że nie posiada szczegółowych rozwiązań programowych w zakresie kontroli emisji zanieczyszczeń z przemysłu. Chce powołać Rzecznika Praw Przyrody i wsłuchać się w jego rekomendacje w tym zakresie. Mówi również o powołaniu Agencji Ochrony Przyrody, która ma być odpowiedzialna za kontrolę podmiotów zatruwających środowisko. Popiera zakaz sprowadzania śmieci do Polski.

KW KONFEDERACJA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ

Ugrupowanie to postuluje wprowadzenie bardziej restrykcyjnych norm środowiskowych dla przemysłu oraz prowadzenie niezapowiedzianych, regularnych kontroli w zakładach. Chce również przeprowadzić audyt Inspektoratu Ochrony Środowiska w celu reformy tej instytucji. Formacja ta postuluje również całkowity zakaz importu śmieci na terytorium Polski.

KKW KOALICJA OBYWATELSKA PO .N I PL ZIELONI

KO postuluje przegląd obowiązujących norm emisji, sposobów jej mierzenia, jak i skuteczności ich monitorowania gdyż obecny system nie oddaje poziomu zagrożenia szkodliwymi emisjami i nie zapewnia obywatelom prawa do bezpiecznego środowiska. Reforma służb kontrolnych jest konieczna. KO nie popiera tworzenia oddzielnej uzbrojonej formacji mundurowej, w zamian mówi o nowoczesnej służbie o charakterze eksperckim i kontrolnym, która powinna być wspierana w razie potrzeby środkami policyjnymi. KO postuluje również uporządkowanie prawa o odpadach i skuteczne jego egzekwowanie.

Pełne odpowiedzi partii dostępne są tu:

https://smoglab.pl/wp-content/uploads/2019/10/Odpowiedzi_KO.pdf

http://smoglab.pl/wp-content/uploads/2019/10/Odpowiedzi_Konfederacja.pdf

http://smoglab.pl/wp-content/uploads/2019/10/Odpowiedzi_Lewica.pdf

http://smoglab.pl/wp-content/uploads/2019/10/Odpowiedzi_PiS.pdf

http://smoglab.pl/wp-content/uploads/2019/10/Odpowiedzi_PSL.pdf