W ostatnich dniach ruszył nabór do programu w ramach Funduszy Europejskich dla Małopolski, który obejmuje m.in. finansowanie zakładania i prowadzenia straży gminnych i międzygminnych. To szczególnie istotne, ponieważ – jak alarmuje Krakowski Alarm Smogowy – system kontroli palenisk w Małopolsce nie działa skutecznie. Analiza KAS pokazuje, że w gminach bez straży miejskiej lub gminnej występują liczne problemy, takie jak niedobór kontrolerów czy niska wykrywalność wykroczeń. W efekcie zakaz spalania odpadów czy użytkowania “kopciuchów” często nie jest egzekwowany. Wnioski o dofinansowanie gminy mogą składać do 29 sierpnia 2025 roku.

Krakowski Alarm Smogowy po raz kolejny przeanalizował jak małopolskie gminy kontrolują przestrzeganie zakazu spalania odpadów oraz przepisów uchwały antysmogowej. Raport KAS analizuje proces kontroli palenisk w wybranych gminach województwa małopolskiego w 2023 roku – ostatnim przed wejściem w życie zakazu użytkowania kotłów poniżej 3. klasy, tzw. “kopciuchów”. Przeanalizowano 60 wybranych gmin, w tym wszystkie gminy powiatu krakowskiego, oświęcimskiego, nowotarskiego oraz wielickiego.

W zdecydowanej większości analizowanych aspektów związanych z procesem kontroli, tak jak w poprzednich latach, sytuacja wygląda najgorzej w gminach bez straży miejskiej lub gminnej. W 2023 roku w gminach bez straży na jednego kontrolera przypadało ponad 4 razy więcej domów do kontroli (domów jednorodzinnych ze źródłem ciepła na paliwo stałe) niż w gminach ze strażą, co z pewnością wpływa negatywnie na skuteczność egzekwowania przepisów. 

W gminach bez straży również odsetek wykrywalności wykroczeń jest dużo niższy – tylko co pięćdziesiąta kontrola kończyła się ujawnieniem nieprzestrzegania przepisów antysmogowych, podczas gdy w gminach ze strażą była to co dziesiąta kontrola. Może to wskazywać na mniej skuteczną procedurę kontrolną lub nawet jej brak w przypadku nieposiadania tego typu jednostki. 

W dalszej części raportu czytamy, że w 2023 roku odnotowano wysoki odsetek wykroczeń, za które nie zostały nałożone kary (mandat, sprawa sądowa lub decyzja nakazująca ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko) – wynosił on aż 67,1% w gminach ze strażą i 57,7% w gminach bez straży, co oznacza, że większość ujawnionych przypadków łamania prawa nie została ukarana lub  zastosowano wyłącznie pouczenie. Być może wynika to z faktu, że osoby, które wciąż korzystają z nielegalnego typu ogrzewania, nie mają świadomości obowiązujących przepisów lub potrzebują wsparcia  w procesie pozyskania dotacji i wymianie „kopciucha”. W takiej sytuacji kontrola powinna bezwzględnie zakończyć się skierowaniem tych osób do gminnych punktów obsługi programu “Czyste Powietrze”, a jeśli to konieczne – do jednostek oferujących pomoc społeczną.

Te i inne wnioski raportu wskazują, że sytuacja w zakresie kontroli palenisk w wielu małopolskich gminach wciąż wymaga poprawy. Rozbieżności pomiędzy gminami pokazują, że podejście do kontroli i egzekwowania prawa jest na zupełnie różnym poziomie, mimo takich samych obowiązków nałożonych przez przepisy antysmogowe dla wszystkich mieszkańców. KAS apeluje o wprowadzenie procedur kontrolnych, które będą jednakowe na terenie całego regionu, a kontrolujący nie będą mieli wątpliwości jakie kroki podjąć w przypadkach wymagających specjalnego podejścia do mieszkańców.

Szansą na poprawę sytuacji w zakresie kontroli jest uruchomiony niedawno program finansowy prowadzony przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, którego zadaniem jest wsparcie gmin m.in. w prowadzeniu skutecznych kontroli palenisk. W jego ramach gminy będą mogły pozyskać dofinansowanie na pokrycie kosztów zatrudnienia nowych strażników gminnych czy doposażenie straży w niezbędny sprzęt do prowadzenia kontroli (ogłoszenie o naborze: https://www.malopolska.pl/aktualnosci/fundusze-europejskie/fundusze-europejskie-w-trosce-o-ochrone-srodowiska-malopolsce).

–To bez wątpienia ogromna szansa dla gmin na skuteczne wsparcie we wdrażaniu uchwały antysmogowej. Analizy wyraźnie pokazują, że tam, gdzie działa straż miejska lub gminna, kontrole palenisk przebiegają sprawniej i efektywniej. Dlatego liczymy na duże zainteresowanie tym programem – mówi Ewa Lutomska z Krakowskiego Alarmu Smogowego. 

Bez skutecznej kontroli palenisk, mimo wprowadzenia odpowiednich przepisów antysmogowych, mieszkańcy Małopolski jeszcze przez długi czas będą skazani na oddychanie zanieczyszczonym powietrzem, które wpływa negatywnie na ich zdrowie, powodując szereg poważnych chorób.

Pełna treść raportu dostępna TUTAJ.