Zdzisław Kuczma, działacz Stowarzyszenia Rybnicki Alarm Smogowy, został wyróżniony w prestiżowym konkursie Newsweeka na “Społecznika 2019 roku”. Otrzymał nagrodę specjalną.

Nagrodę specjalną przyznano “za wniesienie do debaty publicznej problemu zanieczyszczenia powietrza i konsekwentną walkę o prawo obywateli do życia w czystym środowisku, a także za szeroko zakrojoną współpracę z władzami samorządowymi i organizacjami ekologicznymi, w wyniku której wprowadzono uchwałę antysmogową na terenie województwa śląskiego.“

Zdzisław Kuczma był pierwszym człowiekiem w Polsce, który zdecydował się złożyć pozew “za smog”.

Kolejny etap akcji Polskiego Alarmu Smogowego “Zobacz czym oddychasz! Zmień to” dobiegł końca. Tym razem model ludzkich płuc stanął na rynku w podkrakowskim Zabierzowie.

Zabierzów to część krakowskiego “obwarzanka”, czyli jedna z gmin, które w lecie są celami weekendowych wycieczek krakowian, a w zimie smogowym problemem całego regionu. Zanieczyszczenia z obwarzanka nie tylko trują mieszkańców, ale również są nawiewane nad stolicę Małopolski.

W Zabierzowie od stycznia 2019 roku Główny Inspektorat Środowiska bada jakość powietrza. Od 1 stycznia 2019 do 27 grudnia zanotowano 75 dni z przekroczeniem dobowej normy zanieczyszczenia pyłami PM10, która wynosi 50 µg/m³ . Prawo dopuszcza 35 takich dni w roku. W Zabierzowie przekroczono ten limit ponad dwukrotnie.

Od 1 do 27 grudnia 2019 w podkrakowskiej gminie było 12 dni z przekroczeniem dobowej normy dla pyłów PM10, w tym cztery, w których osiągnięto poziom informowania (100 µg/m³) oraz jeden dzień z poziomem alarmowania (150 µg/m³).

W Krakowie w analogicznym okresie na stacji na ul. Złoty Róg zbyt wysokie stężenia PM10 zanotowano przez 10 dni, w jednym stężenia pyłów wyniosły więcej niż 100 µg/m³ . Poziom alarmowania nie był przekroczony.

Czasami jednak same liczby nie wystarczą, żeby pokazać skalę problemu. Aby przekonać nieprzekonanych, Polski Alarm Smogowy ustawił na rynku w Zabierzowie model ludzkich płuc, który czernieje w miarę narastania stężeń smogu. Wcześniej płuca można było zobaczyć w Oświęcimiu, Czernichowie i Wieliczce. Po dwóch tygodniach (od 30 grudnia do 13 stycznia) zabierzowskie płuca stały się ciemnoszare.

Płuca po dwóch tygodniach w Zabierzowie zostały przeniesione do Niepołomic. Stamtąd pojechały pod Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie.

To, jak się zmieniały z dnia na dzień, można zobaczyć na filmie przygotowanym przez Polski Alarm Smogowy TUTAJ

Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego rozpoczął kolejną edycję kampanii informacyjno – edukacyjnej, przedstawiającej korzyści z wymiany kotłów węglowych na nowoczesne urządzenia grzewcze. Rezygnując z kotłów węglowych mieszkańcy mogą zyskać: więcej czasu wolnego, lepsze zdrowie, wygodę, obniżyć koszty ogrzewania, ale przede wszystkim mogą przyczynić się do poprawy jakości powietrza. Celem kampanii jest również informowanie o obowiązującej w Małopolsce tzw. uchwale antysmogowej.

Małopolanie oddychają najbardziej zanieczyszczonym powietrzem w Polsce. W sezonie grzewczym stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu i szkodliwych pyłów zawieszonych osiągają rekordowe wartości. Normy przekraczane są także w kurortach wypoczynkowych i uzdrowiskach.

W Krakowie od 1 września 2019 roku obowiązuje zakaz spalania paliw stałych. Na terenie pozostałej części województwa uchwała antysmogowa wskazuje na konieczność wymiany tych kotłów na węgiel lub drewno, które nie spełniają żadnych norm emisyjnych do końca 2022 roku. Czasu jest coraz mniej, więc już dziś warto zgłosić się do gminy, w celu uzyskania informacji o możliwych formach wsparcia finansowego do wymiany kotła i instalacji grzewczej.

Kampanię informacyjną skierowano do mieszkańców małych małopolskich miejscowości, zachęcając m.in.: do skorzystania z dotacji w ramach programu „Czyste powietrze” i ulgi termomodernizacyjnej. Kampania samorządu województwa małopolskiego i Krakowskiego Alarmu Smogowego jest realizowana w ramach projektu LIFE-IP MALOPOLSKA / LIFE14 IPE PL 021 współfinansowanego ze środków programu LIFE Unii Europejskiej.

W Twoim domu mieszka złodziej

Czy wiesz, że w Twoim domu mieszka złodziej? Kradnie Twój czas, wygodę, pieniądze i zdrowie. Pozbądź się złodzieja ze swojego domu. Weź dotację i wymień piec! – przekonują autorzy kampanii.

Kampania przemawia bezpośrednio do mieszkańców pokazując korzyści wynikające z wymiany pieców:

• komfort – więcej miejsca i czystszy dom, a także koniec ciągłych wizyt w kotłowni;

• czas – więcej czasu na przyjemności: rodzinny wyjazd, relaks w ogrodzie, czytanie książek albo godzinę snu dłużej;

• lepsze relacje – sąsiedzi przestaną narzekać, że dym z komina im przeszkadza, a co gorsze – zatruwa zdrowie.

Mieszkańcy Małopolski, którzy wymienili kocioł podkreślają płynące z tego korzyści:-„ Po zmianie systemu ogrzewania w moim domu koszty w skali roku nie wzrosły. To jednak mit, że węglowe ogrzewanie jest dużo tańsze” – przekonuje Pan Roman z Gorlic.

„Zimą mam przynajmniej jedną godzinę więcej dla siebie. A kiedyś nie mogłem nigdy wyjechać z domu – nawet na jedną noc” – dodaje Pan Jarosław z Zakopanego.

Kampania edukacyjna, która rozpoczęła się w 2019 roku, wchodzi obecnie w kulminacyjna fazę. Na ulicach małopolskich miast pojawiły się billboardy. W akcję angażują się również gminy, które włączą się w dystrybucję materiałów edukacyjnych. W poprzednich miesiącach rozgłośnie radiowe emitowały spoty reklamowe, zaś w kolejnych tygodniach kampania pojawi się także w Internecie. W wielu punktach przy placach targowych i dyskontach spożywczych dystrybuowane będą gazetki tematyczne o ochronie powietrza i doświadczeniach osób, które zdecydowały się na wymianę starych kotłów. Na łamach dzienników i miesięczników ukażą się artykuły tematyczne oraz grafiki obrazujące zalety korzystania z nowych, ekologicznych urządzeń grzewczych.

Za ideę komunikacji oraz realizację kampanii odpowiada agencja Schulz brand friendly.

Więcej informacji na https://powietrze.malopolska.pl/zmienpiec/ 

Przeanalizowaliśmy statystyki działania programu Czyste Powietrze w roku 2019 w województwie śląskim i głównych miastach Zagłębia Dąbrowskiego. Z niepokojem obserwujemy jednak nieefektywności działania tego programu, które skutkują tym, iż w roku 2019 zdołano podpisać zaledwie 5 552 umów na wymianę starych palenisk w naszym województwie. Poniżej pełna treść apelu przesłanego dziś do: Tomasz Bednarek – Prezes Zarządu, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach

Dotyczy: Poprawy skuteczności działania programu Czyste Powietrze w województwie śląskim.

Szanowny Panie Prezesie,

Ponad rok temu dużą nadzieją przyjmowaliśmy uruchomienie programu Czyste Powietrze, który miał znacząco pomóc w likwidacji szacowanych na 700 tys kotłów oraz docieplenie podobnej liczby domów jednorodzinnych w województwie śląskim w perspektywie do roku 2029. Program ten ma kluczowe znaczenie dla poprawy jakości powietrza w naszym województwie, gdyż emisja z ogrzewania domów jest główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym oraz rakotwórczym benzo[a]pirenem.

Przeanalizowaliśmy statystyki działania programu Czyste Powietrze w roku 2019 w województwie śląskim i głównych miastach Zagłębia Dąbrowskiego. Z niepokojem obserwujemy jednak nieefektywności działania tego programu, które skutkują tym, iż w roku 2019 zdołano podpisać zaledwie 5 552 umów na wymianę starych palenisk w naszym województwie. W tym tempie wymiana wszystkich kotłów na ekologiczne ogrzewanie w naszym województwie nastąpi za około 100 lat!

Program jest słuszny w swoich założeniach, jednak jego konstrukcja nie pozwala na osiągnięcie zakładanych efektów. Wynika to ze skomplikowanych procedur wnioskowania o dotacje oraz z niewydolnej sieci dystrybucji pomocy, co skutkuje oceną wniosków przeciągającą się przez wiele miesięcy. W efekcie w roku 2019 zrealizowano zaledwie 8,0% założonego na ten rok celu (700 tys kotłów do wymiany w 10 lat w województwie śląskim). Np. w Sosnowcu, mieście gdzie do likwidacji jest około 14.000szt kotłów podpisano z beneficjentami w roku 2019 zaledwie 33 umowy.

Działanie program Czyste Powietrze musi zostać gruntownie zmienione – wnioski aplikacyjne powinny zostać uproszczone, czas ich rozpatrywania skrócony, a w dystrybucję dotacji powinny zostać włączone również bezpośrednio gminy i banki. Większe wsparcie finansowe powinno być oferowane do tych typów ogrzewania, które nie tylko przyczyniają się do zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza, ale również są korzystne z punktu widzenia ochrony klimatu.

W związku z powyższym zwracamy się do Pana Prezesa o przeprowadzenie pilnych reform w programie Czyste Powietrze w naszym województwie. W szczególności postulujemy:

• Uproszczenie wniosków aplikacyjnych, które są zbyt skomplikowane i nieprzyjazne dla beneficjentów,
• Stworzenie szerokiej sieci dystrybucji (miejsc, w których można złożyć wniosek o dotację i podpisać umowę) obejmujących: banki, gminy, zakłady energetyczne, itd.
• Skrócenie czasu oceny wniosków. Obecnie czas między złożeniem wniosku a podpisaniem umowy wynosi nawet 200 dni. Czas oceny nie powinien przekraczać kilku dni roboczych,
• Objęciem programem budynków wielorodzinnych.
• Stworzenie listy produktów i urządzeń kwalifikujących się do programu zgodnie z zaleceniami ekspertów Komisji Europejskiej,
• Uruchomienie w województwie śląskim kampanii społecznej zachęcającej do wymiany starych źródeł ciepła i docieplenia domów,
• Uruchomienie szkoleń zawodowych dla instalatorów nowych źródeł ciepła.

Sukcesem i oznaką prawidłowego działania programu czyste Powietrze będzie doprowadzenie do kilkukrotnego zwiększenia liczby podpisanych umów w województwie śląskim od najbliższego roku do liczby między 50 a 70 tysięcy każdego roku.

Mieszkańcy pięciu podkrakowskich gmin złożyli do Wojewody Małopolskiego i Marszałka Małopolski wniosek o wprowadzenie stanu klęski żywiołowej na obszarze Metropolii Krakowskiej. Uzasadnieniem jest utrzymujący się katastrofalny stan jakości powietrza wynikający z używania przestarzałych palenisk domowych na terenie wszystkich gmin ościennych Krakowa.

We wniosku czytamy:

„W związku z utrzymującym się katastrofalnym stanem jakości powietrza,  występującym wskutek spotęgowania destrukcyjnego wpływu niskiej emisji z pyłowych, przestarzałych palenisk domowych na terenie wszystkich gmin ościennych Krakowa, przez utrzymujące się niekorzystne zjawiska naturalne, tj, inwersję temperatur i brak wiatru,  zgodnie z  art. 232 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wnosimy o niezwłoczne ogłoszenie stanu klęski żywiołowej – klęski SMOGU – na terenie gmin ościennych Krakowa. Ponadto apelujemy o podjęcie działań eliminujących skutki oddziaływania klęski żywiołowej na zdrowie i życie mieszkańców Miasta Krakowa, narażonych na działanie napływających mas ciężko zanieczyszczonego powietrza z gmin sąsiednich. 

W encyklopedycznym ujęciu klęska żywiołowa (kataklizm) określana jest jako ekstremalne zjawisko naturalne, powodujące znaczne szkody na terenie objętym zjawiskiem, pozostawiające po sobie często zmieniony obraz powierzchni ziemi. Zjawisko to powoduje również wysokie straty w gospodarce człowieka, może zmienić stan przyrody i powodować zagrożenie życia ludzkiego. W doktrynie prawa administracyjnego znajdujemy też określenie klęski żywiołowej jako wszelkiego rodzaju zdarzenia żywiołowe, które zagrażają bezpieczeństwu życia lub mieniu większej ilości ludzi albo mogą wywoływać poważne zakłócenia w gospodarce narodowej (za: E. Ura, Prawne zagadnienia bezpieczeństwa państwa, Rzeszów, 1988, s. 267.)

Inny z poglądów przez klęskę żywiołową rozumie „zdarzenie, które powoduje, lub może spowodować degradację środowiska, stwarzając poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi lub zasobów przyrody oraz działalności gospodarczej” (za: K. Prokop, Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Białystok 2005, s. 11).

W naszym najgłębszym przekonaniu oraz zgodnie z zapisami ustawy o stanie klęski żywiołowej (t.j. Dz.U. 2017 poz. 1897), pomoc i ochrona mieszkańców z obszaru występowania klęski SMOGU, mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. W związku z powyższym apelujemy i wnosimy o niezwłoczną organizację spotkania kryzysowego władz miasta Krakowa oraz gmin ościennych, celem zaplanowania i podjęcia skoordynowanych działań, takich jak:

1. natychmiastowe uruchomienie instrumentów administracyjnych i prawnych, służących do niezwłocznego ograniczenia emisji pyłów zawieszonych i rakotwórczego benzo(a)pirenu z palenisk domowych gmin ościennych Krakowa,

2. niezwłoczne uruchomienie skutecznych kanałów ostrzegania mieszkańców, szczególnie osób wykluczonych cyfrowo, przed destrukcyjnym  oddziaływaniem SMOGU na ich zdrowie i życie,

3. niezwłoczne uruchomienie skutecznych kontroli spalania odpadów (w tym odpadów węglowych) oraz niedozwolonych paliw na terenie gmin ościennych Krakowa,

4. pilne uruchomienie w placówkach służby zdrowia dodatkowych punktów przyjęć pacjentów z objawami chorobowymi, powstałymi lub spotęgowanymi przez katastrofalny stan powietrza, ze względu na nasiloną liczbę takich przypadków w trakcie występowania klęski SMOGU,

5. skoordynowanie aktywnych działań służb, inspekcji i straży podległych wojewodzie oraz marszałkowi województwa,

6. zwrócenie się do Rządu Rzeczpospolitej Polski o udzielenie wszelkiej niezbędnej pomocy do opanowania klęski SMOGU oraz zmniejszenia jej destrukcyjnych skutków, zarówno w chwili obecnej, jak i przy każdorazowym długotrwałym jej wystąpieniu w okresie grzewczym.

Prosimy, wnosimy i apelujemy o podjęcie niezwłocznych, efektywnych i skutecznych działań w celu zapobieżenia negatywnym skutkom klęski żywiołowej SMOGU dla zdrowia i życia naszego oraz naszych dzieci. Przypominamy, że aglomerację krakowską zamieszkuje prawie półtora miliona osób, których zdrowie spoczywa w Panów rękach.”

Polska to nadal niechlubny lider europejskich rankingów zanieczyszczenia powietrza. Polski Alarm Smogowy przedstawił rekomendacje działań dla rządu i parlamentu, prowadzących do poprawy jakości powietrza. Rekomendacje dotyczą trzech obszarów: ogrzewania mieszkań, transportu i przemysłu.

– Nasze propozycje zostały dziś przesłane Premierowi i Ministrowi Klimatu. Uważam, że nowa kadencja rządu powinna być nowym otwarciem w walce o czyste powietrze – powiedział Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego

Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Polsce pozostaje emisja z domowych urządzeń grzewczych. Spalanie węgla i drewna odpowiada za niemal połowę emitowanego pyłu PM2,5 i prawie 80 proc. rakotwórczego benzo[a]pirenu. – Pomimo pewnych postępów w ograniczaniu zanieczyszczeń z urządzeń grzewczych, pozostało wiele do zrobienia. Najważniejsza jest jak najszybsza wymiana tzw. „kopciuchów”, a więc przestarzałych technologicznie kotłów na węgiel i drewno, których mamy w Polsce ponad 4 miliony – mówi Guła.

Korekty w programach likwidacji „kopciuchów”

Jedną z podstawowych rekomendacji PAS jest reforma programów finansowych oferujących dopłaty do wymiany kotłów. Program Czyste Powietrze działa bardzo powoli – po ponad roku zrealizowano zaledwie 2 proc. celu. Jak najszybciej należy więc uprościć procedury programu, a w dystrybucję dotacji włączyć gminy i banki. Niezbędne jest uruchomienie wsparcia do wymiany „kopciuchów” i termomodernizacji w budownictwie wielorodzinnym, zarówno w mieszkaniach komunalnych, jak i prywatnych. Obecnie mieszkańcy kamienic pozbawieni są ze strony rządu jakiegokolwiek wsparcia w tym zakresie.

Kolejny bardzo ważny punkt to uruchomienie pomocy ubogim w wymianie „kopciuchów”. Program StopSmog, który miał temu służyć również powinien przejść gruntowną reformę upraszczającą jego zasady. Jak dotąd skorzystało z niego zaledwie 5 gmin.

Oprócz programów finansowych rząd powinien wzmocnić system kontroli palenisk. Źródła ogrzewania powinny podlegać obowiązkowej rejestracji i rocznym przeglądom kominiarskim, a dane powinny trafiać do centralnej bazy. Wdrożenie takiego systemu umożliwi skuteczną kontrolę wdrażania przepisów uchwał antysmogowych nakładających obowiązek wymiany kopciuchów, zmniejszy liczbę pożarów odkominowych i zaczadzeń oraz pozwoli samorządom w szybki i sprawny sposób przeprowadzić inwentaryzację źródeł ciepła.

Ponadto należy wprowadzić normy emisyjne dla kominków i kóz. – Obecnie każdego roku sprzedawanych jest około 100 tys. kominków bez jakichkolwiek ograniczeń emitowanych zanieczyszczeń. – Pamiętajmy, że kominek na drewno może emitować podobną ilość pyłu, co kocioł na węgiel – mówi lider PAS. W najbliższym czasie rząd powinien również uregulować jakość pelletu – paliwa zyskującego w ostatnim czasie na popularności, a także zaostrzyć wymagania względem jakości węgla.

Zmniejszmy liczbę starych aut

W transporcie samochodowym najpilniejsze działania dotyczą ograniczenia ruchu najmocniej zanieczyszczających samochodów. – Kluczowa jest reforma przepisów dotyczących Stref Czystego Transportu, tak aby samorządy mogły ograniczać na swoim terenie ruch pojazdów w oparciu o normy Euro, eliminując auta o największej emisji. Jak wskazują badania, najmocniej zanieczyszczają starsze samochody z silnikami Diesla – mówi Bartosz Piłat, koordynator PAS ds. transportu.

Wśród kolejnych niezbędnych działań są też zmiany w podatku akcyzowym – jego wysokość powinna być uzależniona od wieku samochodu, poziomu emisji spalin i rodzaju wykorzystywanego paliwa. W ten sposób zmniejszy się liczba importowanych używanych samochodów o wysokiej emisji zanieczyszczeń.

Konieczne są też rozwiązania, które ukrócą praktykę wycinania filtrów DPF. Brakuje zakazu wykonywania takiej czynności przez mechaników. Jednym ze sposobów na eliminację tego zjawiska jest podniesienie norm emisji spalin, jakie muszą spełniać pojazdy w czasie obowiązkowego przeglądu technicznego. Wyniki pomiarów powinny być rejestrowane.

Nowe wymogi dla przemysłu

Kolejnym ważnym, ale do tej pory zaniedbanym przez rząd obszarem działań, jest emisja z zakładów przemysłowych.

– System ochrony ludzi przed zanieczyszczeniami przemysłowymi nie działa. Budowano go w latach dziewięćdziesiątych, z myślą o kapitale przyjeżdżającym do transformującej się polskiej gospodarki. W związku z tym zaprojektowano system tak, żeby przedsiębiorstwa nie musiały się zbytnio martwić problemami, które generują dla otoczenia. Inspekcja ochrony środowiska nie posiada ani sprzętu, ani fachowców do monitorowania zanieczyszczeń na kominach zakładów przemysłowych – wskazuje Guła.

Aby sytuacja ta uległa zmianie należy wprowadzić obowiązek ciągłego monitoringu zanieczyszczeń przemysłowych na koszt zakładów – obecnie większość substancji emitowanych przez zakłady nie jest objęta monitoringiem. Rząd powinien również zaostrzyć kary nakładane na zakłady za nadmierne lub niezgłoszone emisje – obecnie mandaty sięgają często kilkuset zł.

Należy zreformować przepisy dotyczące wydawania różnego rodzaju pozwoleń, tak aby społeczności lokalne zyskały skuteczne prawo do współdecydowania o działalności przemysłowej na ich terenie. – Przykłady Krakowa, Skawiny, Mielca, Żar, Oświęcimia, Szczecinka i wielu innych miejscowości, o których robi się coraz głośniej, pokazują, że emisje przemysłowe również muszą zostać objęte kontrolą – dodaje Guła.

RAPORT (PDF) MOŻNA POBRAĆ TUTAJ