Nowy Targ i Pszczyna – to zwycięzcy smogowego niechlubnego rankingu PAS. Na podstawie danych pomiarowych Państwowego Monitoringu Środowiska z 2019 r. sporządzono listę piętnastu najmocniej zasmogowanych miejscowości w Polsce. Na szczycie znalazły się miejscowości, w których odnotowano wielokrotne przekroczenia dopuszczalnych norm jakości powietrza. Na liście smogowych rekordzistów przeważają małe miejscowości, a także wsie – widać jasno, że problem smogu nie dotyczy wyłącznie dużych miast.

Ranking przedstawia miasta o najwyższym zanieczyszczeniu powietrza pod względem stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu oraz liczby dni, w których dobowe stężenie pyłu PM10 było powyżej normy. Z listy smogowych rekordzistów wypadł Kraków, w którym od września 2019 r. obowiązuje całkowity zakaz spalania węgla i drewna w gospodarstwach domowych.

– To kolejny rok, w którym prezentujemy rankingi najmocniej zanieczyszczonych miejscowości w Polsce – mówi Piotr Siergiej, rzecznik PAS – i jak co roku widzę te same nazwy. Wydawałoby się, że włodarze tych miast powinni być zaalarmowani sytuacją, w której mieszkańcy miejscowości oddychają rakotwórczymi substancjami pochodzącymi z kotłów na węgiel i drewno, a poziomy zanieczyszczenia wielokrotnie przekraczają dopuszczalne normy. W niektórych z miast widać duże zaangażowanie lokalnych władz np. Rybnika. Niestety w innych miejscowościach z listy działania samorządów w walce ze smogiem pozostawiają wiele do życzenia.

Rekordowy Nowy Targ to aż 1800% rakotwórczego benzo(a)pirenu (BAP) w powietrzu – tyle samo, ile w poprzednim roku. Cała pierwsza piętnastka to stężenia tej rakotwórczej substancji sięgające od 700 do 1800% dopuszczalnej normy! Na liście smogowych rekordzistów przeważają małe miejscowości, a także wsie – widać jasno, że problem smogu nie dotyczy wyłącznie dużych miast. Występuje właściwie w każdej polskiej miejscowości. Na pozycji piątej znalazła się śląska wieś Godów, w której mieszka niecałe dwa tysiące osób. W 2019 roku nowa stacja pomiarowa stanęła w podkrakowskim Zabierzowie, w którym nigdy wcześniej nie mierzono jakości powietrza. Dzięki temu w tej niewielkiej wsi odnotowano stężenie rakotwórczego BAP przekraczające 8-krotnie normę. Okazuje się, że by miejscowość została smogowym rekordzistą wystarczy zainstalować w niej stację pomiarową.

Najmniejszą liczbę dni smogowych odnotowano w miastach położonych na Pomorzu: Sopot (1 dzień), Słupsk (3 dni) i Kołobrzeg (4 dni). Największą w Pszczynie (106 dni), Rybniku (89 dni) oraz Nowym Targu (88 dni). Mieszkańcy Pszczyny przez niemal jedną trzecią roku oddychają zanieczyszczonym powietrzem.

PAS podkreśla, że na listę trafiły tylko te miejscowości, w których znajdują się stacje pomiarowe Państwowego Monitoringu Środowiska. Brak innych miast na liście nie oznacza wcale, że tam problem smogu nie występuje.

Aktywiści alarmów smogowych są tą sytuacją oburzeni. – Zawstydzający jest fakt, że moje miasto drugi rok z rzędu plasuje się na pierwszym miejscu – mówi Aleksandra Antes-Szewczyk, aktywistka Pszczyńskiego Alarmu Smogowego – Nasza pozycja w rankingu powinna dać wszystkim do myślenia – zarówno mieszkańcom jak i włodarzom. Wyniki innych miast pokazują, że można robić więcej, skuteczniej. Niestety temat smogu pojawia się tylko przy okazji corocznych rankingów, wyborów i Dnia Czystego Powietrza. W Pszczynie problem nie jest traktowany priorytetowo, choć od jakości powietrza zależy zdrowie i życie wszystkich mieszkańców.

W 2018 roku ruszył rządowy Program Czyste Powietrze. Premier zapowiedział likwidację 3 milionów „kopciuchów” i wydatkowanie 103 mld zł na ocieplenie domów i wymianę kotłów rozłożone na 10 lat. Niestety tempo wymiany kotłów jest zbyt wolne. Przez dwa lata funkcjonowania programu złożono zaledwie 177 tysięcy wniosków i podpisano 146 tysięcy umów na dopłaty(1). Porównując to z planem wymiany 300 tys. kotłów rocznie widać, że PCZP działa zdecydowanie zbyt wolno.

Mimo zapowiedzi rząd nie dokończył reformy programu – nie uruchomiono wsparcia przez banki czy wsparcia pozwalającego na wymianę kotłów przez ubogie gospodarstwa. Brakuje również szerokiej kampanii informacyjnej o potrzebie wymiany kotłów. Nie ma także wsparcia do wymiany pieców kaflowych w budynkach wielorodzinnych. – Skuteczna walka z zanieczyszczeniem powietrza wymaga współpracy na linii rząd i samorząd. Rząd powinien zapewnić odpowiednie programy finansowe, a samorządy, że to wsparcie wraz z informacją o potrzebie wymiany kotłów trafi do mieszkańców – mówi Andrzej Guła, lider PAS.

(1) źródło: http://orka.sejm.gov.pl/opinie9.nsf/nazwa/618_20201113/$file/618_20201113.pdf

Ranking miejscowości z najwyższym rocznym stężeniem benzo(a)pirenu w 2019 r.
(norma: 1 ng/m3)

źródło: Roczne Oceny Jakości Powietrza – raporty wojewódzkie, GIOŚ 2020

Ranking miejscowości z największą liczbą dni z przekroczeniem dobowego poziomu
dopuszczalnego pyłu PM10 w 2019 r. (norma: 35 dni)

źródło: Roczne Oceny Jakości Powietrza – raporty wojewódzkie, GIOŚ 2020

PAS otrzymał nagrodę Zielonego Orła w kategorii „Organizacje Ekologiczne”, w której nagrody przyznaje się dla organizacji, które nie tylko sygnalizują problemy, ale również starają się przedstawiać konkretne rozwiązania.

Podczas gali zorganizowanej 27 listopada 2020 r. redakcja „Rzeczpospolitej” przyznała nagrody Zielonego Orła firmom, samorządom, organizacjom pozarządowym i wyjątkowym osobom, które przysłużyły się klimatowi. Kandydatury do wszystkich kategorii tej nagrody zgłaszali dziennikarze Rzeczpospolitej oraz członkowie Kapituły.

Zielony Orzeł – Kategoria Organizacje Ekologiczne

Pierwsze miejsce – przyznano Koalicji Klimatycznej
Drugie miejsce – przyznano fundacji Rozwój TAK – odkrywki NIE
Trzecie miejsce – przyznano Polskiemu Alarmowi Smogowemu

To jest nagroda dla wszystkich działaczy PAS – powiedział podczas gali Andrzej Guła, lider PAS – Wygramy walkę o czyste powietrze, gdy wszyscy będziemy domagać się podstawowego prawa jakim jest życie w czystym środowisku.

Zielonego Orła w Kategorii „Samorządy” otrzymało miasto Kraków, między innymi za walkę z zanieczyszczeniem Powietrza.

Zielonego Orła w Kategorii „Technologie” otrzymała firma Airly, monitorująca jakość powietrza

Nad tegorocznymi wynikami czuwała kapituła w składzie:
• Szymon Dziak-Czekan, prezes Stowarzyszenia „Polski Recykling”
• Daria Kulczycka, doradca zarządu, Konfederacja Lewiatan
• Michał Niewiadomski, redaktor dziennika „Rzeczpospolita”, przewodniczący kapituły Zielony Orzeł „Rzeczpospolitej”
• profesor Maciej Nowicki, były minister środowiska
• doktor Wiesław Rozłucki, prezes zarządu Fundacji Polskiego Instytutu Dyrektorów
• Maciej Sadowski, prezes fundacji Startup Hub Poland
• Grzegorz Wiśniewski, prezes Instytutu Energetyki Odnawialnej

Grupa organizacji pozarządowych zgłosiła krytyczne stanowisko w sprawie projektu Stref Czystego Transportu zaproponowanego przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Projekt zawiera poważne błędy w praktyce uniemożliwiające skuteczne działanie Stref i ograniczenie w miastach zanieczyszczeń wytwarzanych przez pojazdy samochodowe.

Polski Alarm Smogowy, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Fundacja Frank Bold, Krakowski Alarm Smogowy, Warszawa Bez Smogu, Dolnośląski Alarm Smogowy i Warszawski Alarm Smogowy wystosowały wspólny apel do Ministra Klimatu i Środowiska. Apel dotyczy projektu nowelizacji ustawy o elektromobilności odnoszący się do Stref Czystego Transportu (SCT).

Dotychczasowe zapisy ustawy o SCT były całkowicie nieskuteczne – organizacje zajmujące się walką z zanieczyszczeniem powietrza, a także władze samorządowe, czekały na ich zmianę. Niestety nowe propozycje Ministerstwa Klimatu i Środowiska zawierają szereg błędów, które w praktyce uniemożliwiają stworzenie odpowiednio działających SCT. Większość pojazdów, które w największym stopniu zanieczyszczają powietrze nadal będzie mogła poruszać się bez żadnych ograniczeń.

Najpoważniejsze błędy projektu Stref Czystego Transportu:

1. wymagania obowiązujące w Strefach Czystego Transportu nie będą dotyczyć samochodów należących do mieszkańców tej strefy.

Jak pokazują badania prowadzone w Krakowie 60% samochodów jeżdżących po mieście to pojazdy należące do mieszkańców. Jeśli ponad 60% aut nie będzie musiało spełniać standardów emisji spalin ustanowionych w SCT, to poprawa jakości powietrza będzie niemożliwa. W Europie istnieje ponad 230 Stref Czystego Transportu – w każdej z nich wymagania mogą dotyczyć także pojazdów mieszkańców stref;

2. ministerstwo uzależnia możliwość wjazdu do SCT od wieku pojazdu, a nie od ilości zanieczyszczeń jakie on emituje.

Oznacza to, że gdyby dziś ustanowiono SCT w Warszawie, na jej ulice nie mógłby wjechać pojazd benzynowy wyprodukowany w 2004 roku, za to emitujący wielokrotnie więcej pyłów czy tlenków azotu pojazd z silnikiem Diesla wyprodukowany w 2010 roku wjeżdżałby bez problemu.

Propozycja Ministerstwa Klimatu wprowadza bowiem takie same obostrzenia dla pojazdów z silnikiem benzynowym i silnikiem typu diesel, mimo że te pierwsze emitują znacznie mniej zanieczyszczeń. Jak pokazują doświadczenia miast takich, jak Paryż, Berlin lub Stuttgart, zapisy dotyczące SCT muszą uwzględniać różnicę między silnikami benzynowymi i silnikami dieslowskimi. Do wielkiego Paryża nadal wpuszcza się pojazdy benzynowe wyprodukowane po 1997 roku. Diesli starszych niż 11 lat w przyszłym roku na ulicach Paryża nie będzie. Również badania prowadzone w Krakowie pokazują, że to starsze diesle są największymi trucicielami. Rozwiązanie proponowane przez Ministerstwo nie pozwala więc, na eliminację najbardziej zanieczyszczających powietrze pojazdów;

3. zgodnie z propozycją nie będzie możliwe ustanowienie SCT na dużym obszarze.

Należy zezwolić na uchwalenie SCT z mniej restrykcyjnymi wymogami dla pojazdów z silnikiem benzynowym, aby przyzwyczaić kierowców do zmian i nakłaniać ich do systematycznej wymiany samochodów na te emitujące mniej zanieczyszczeń. Jedynie strefy obejmujące większe obszary miast mogą przełożyć się na poprawę jakości powietrza. Co za tym idzie, wymagania w takich strefach muszą być realne i możliwe do spełnienia przez większość pojazdów, oprócz tych emitujących skrajnie duże ilości zanieczyszczeń. Takie regulacje pozwoliłyby na systematyczną poprawę jakości powietrza na terenie największych polskich aglomeracji.

4. Lista wyjątków oraz zasad, określających kto może wjechać do Strefy Czystego Transportu bez spełniania wymogów emisyjnych jest tak długa i skomplikowana, że przepisy te będą niemożliwe do wyegzekwowania.

Oprócz wspomnianych pojazdów należących do mieszkańców Strefy Czystego Transportu, wjazd do niej będą miały także samochody należące do mikroprzedsiębiorców (firmy zatrudniające do 10 pracowników) i do małych przedsiębiorców (firmy zatrudniające do 50 osób). Ten zapis wyłącza co najmniej 2 mln pojazdów. Rozwiązanie to oznacza również, że firmowa ciężarówka lub mikrobus mające np. 25 czy 30 lat i emitujące ogromne ilości zanieczyszczeń, będą mogły wjechać tam, gdzie nie będzie mógł pojawić się stosunkowo nowy i emitujący mniej spalin pojazd benzynowy osoby prywatnej.

Strefy Czystego Transportu to wspólny interes wszystkich: mieszkańców, a także odwiedzających miasta. Wprowadzenie SCT przełoży się na poprawę warunków życia wielu ludzi. Jesteśmy gotowi służyć wiedzą i ekspertyzą w procesie prac nad nowymi przepisami, które w realny sposób poprawią obecną ustawę i pozwolą na powstanie skutecznych SCT w Polsce.

Dobiegł końca pierwszy etap kampanii Zobacz czym oddychasz w Krzeszowicach. W ciągu dwunastu dni model płuc, który stał na Rynku pokrył się czarnym pyłem. Kilkumetrowe płuca okryte białą tkaniną filtracyjną „oddychały” zanieczyszczonym powietrzem, co miało na celu unaocznienie mieszkańcom co dzieje się z naszym organizmem, gdy jesteśmy narażeni na niebezpieczeństwo oddychania trującym powietrzem.

– Biorąc pod uwagę zeszłoroczną kampanię wiedzieliśmy, że prędzej czy później płuca się zmienią. Nie spodziewaliśmy się jednak, że do tego stopnia.  Czuję złość, gdy wyobrażam sobie w jakim stanie są płuca naszych dzieci i na jak duże niebezpieczeństwo jesteśmy narażeni oddychając tak bardzo zanieczyszczonym powietrzem – mówi Magdalena Kidoń – aktywistka Krzeszowickiego Alarmu Smogowego. Najwyższy czas, aby mieszkańcy też zdali sobie z tego sprawę i przestali ogrzewać swoje domy przestarzałymi kotłami na węgiel czy drewno – dodaje.

Krzeszowice to pierwsza gmina w Małopolsce, w której stanęły płuca w ramach kampanii Polskiego Alarmu Smogowego Zobacz czym oddychasz. Jest to też pierwszy etap akcji „Małopolska bez smogu” realizowanej przez Radio Kraków i Polski Alarm Smogowy we współpracy z Województwem Małopolskim.  Takie same instalacje stoją obecnie w trzech lokalizacjach (Krzeszowice w Małopolsce, Otwock na Mazowszu i Jelenia Góra w województwie dolnośląskim), a do końca sezonu grzewczego odwiedzą 18 miejscowości. Hasło kampanii „Zobacz czym oddychasz. Zmień to” ma na celu zwrócenie uwagi na dramatyczną jakość powietrza spowodowaną spalaniem węgla i drewna w gospodarstwach domowych. Pomimo obowiązujących uchwał antysmogowych tempo wymiany „kopciuchów” w Polsce jest zbyt wolne. To właśnie ogrzewanie domów za pomocą węgla i drewna jest główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce i odpowiada za około połowę emisji pyłu i aż 90% emisji rakotwórczego benzo[a]pirenu.

W ramach kampanii oprócz mobilnych płuc, w Krzeszowicach oraz Kętach od 13 listopada prowadzone są pomiary jakości powietrza. Na 12 dni dobowa norma dla stężenia pyłu PM10 (50 µg /m3) została przekroczona przez 5 dni w Kętach, a przez 6 dni w Krzeszowicach. W całym roku takich przekroczeń może być zaledwie 35. Dla porównania, w tym samym czasie średnie stężenie ze stacji w Krakowie przekroczyło normę dobową jedynie w ciągu jednego dnia. Warto zaznaczyć, że stężenia badanych zanieczyszczeń zarówno w Kętach i w Krzeszowicach były wyższe niż stężenia odnotowane w Krakowie. Średnia dla całych pomiarów w Kętach wyniosła: 52 µg /m3, w Krzeszowicach: 49 µg /m3, a w Krakowie 41 µg /m3.

– W Krzeszowicach w 2019 roku zlikwidowano zaledwie 104 kotły. Nie wiemy ile źródeł jeszcze zostało do wymiany, ponieważ nie ma pełnej inwentaryzacji budynków. Trudno zagwarantować, że w gminie do końca 2022 roku wszystkie kopciuchy zostaną zlikwidowane. A przecież do tego zobowiązuje nas uchwała antysmogowa. Najwyższy czas, aby podejść do tego problemu poważne i skutecznie przekonywać mieszkańców do korzystania z pomocy finansowej w ramach programu Czyste Powietrze. To już ostatni dzwonek – przekonuje Łukasz Kidoń, aktywista Krzeszowickiego Alarmu Smogowego 

Aktualnie pomiary PAS są prowadzone w Kalwarii Zebrzydowskiej, Makowie Podhalańskim, Myślenicach, Sułkowicach, Skale, Wieliczce oraz w Niepołomicach. Dane są dostępne na stronie:

https://krakowskialarmsmogowy.pl/portfolio/badamy-powietrze/

W najbliższych tygodniach pomiary prowadzone w ramach akcji „Małopolska bez smogu” realizowanej przez Radio Kraków i Polski Alarm Smogowy we współpracy z Województwem Małopolskim oraz model płuc zostaną przewiezione do Kalwarii Zebrzydowskiej, a następnie do Niepołomic. Kampania realizowana jest w ramach projektu LIFE IP MALOPOLSKA.

Zobacz filmy z pierwszego etapu kampanii w Krzeszowicach:

https://www.youtube.com/watch?v=xHbpL-Cw1Jg

https://www.youtube.com/watch?v=U9ZypPk90i0

Harmonogram kampanii

1-14.11.2020    – Warszawa (woj. mazowieckie)

14-28.11.2020   – Otwock, Jelenia Góra (woj. mazowieckie, dolnośląskie)

14-25.11. 2020    – Krzeszowice (woj. małopolskie)

29.11-13.12.2020 – Brzezie, Wałbrzych (woj. małopolskie, dolnośląskie)

25.11-7.12.2020 – Kalwaria Zebrzydowska (woj. małopolskie)

8-19.12.2020     – Myślenice (woj. małopolskie)

14-28.12.2020   – Pszczyna, Racibórz (woj. śląskie)

30.12-13.01.2021 – Sosnowiec, Izabelin (woj. śląskie, mazowieckie)

14-28.01.2021   – Gierałtowice, Niepołomice (woj. śląskie, małopolskie)

29.01-12.02.2021 – Poraj, Bydgoszcz (woj. śląskie, kujawsko-pomorskie)

13-28.02.2021   – Rybnik, Brzeszcze (woj. śląskie)

Żeby zwiększyć wiedzę na temat uchwały antysmogowej i zachęcić mieszkańców do skorzystania z dotacji na wymianę kotłów KAS przygotował 150 tys. egzemplarzy tabloidu, który kolportowany jest na terenie czterech powiatów wokół Krakowa.

Aby ludzie zdecydowali się na wymianę starych kotłów muszą mieć świadomość, że już za dwa lata takie ogrzewanie będzie nielegalne i muszą mieć informację gdzie szukać pomocy. Trzeba też zwiększać świadomość problemu. Dlatego zdecydowaliśmy się gminom w tym pomóc i do mieszkańców czterech małopolskich powiatów (krakowskiego, wielickiego, proszowickiego oraz myślenickiego) trafia właśnie 150 tys. egzemplarzy smogowego tabloidu, który zawiera informacje o kluczowych sprawach i możliwości uzyskania dotacji. W tym o pieniądzach z Programu Czyste Powietrze – mówi Andrzej Guła z Krakowskiego Alarmu Smogowego.

Tabloid jest zatytułowany „Smog Express” i został przygotowany przez zespół dziennikarzy serwisu SmogLab.pl. Formą nawiązuje do Faktu i Super Expressu, a zawarte w nim artykuły odpowiadają na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące smogu i sposobów walki z nim. Zawarto w nim także informacje o tym, w jaki sposób zdobyć dotację w Programie Czyste Powietrze oraz o zapisach uchwały antysmogowej dla województwa małopolskiego. W czasie jego przygotowywania przeprowadzono m.in. badania społeczne, które pomogły ustalić, które sprawy sprawiają mieszkańcom obwarzanka największe trudności, o czym chcieliby mieć więcej informacji i co muszą wiedzieć, by zdecydować się na wymianę kotła. – Kiedy pojawiła się okazja, by z pomocą tradycyjnej i wysokonakładowej gazety trafić do ludzi z informacjami, które ułatwią wymiany kotłów i przyspieszą poprawę sytuacji w obwarzanku, nie wahaliśmy się ani chwili. Jasno widać, że gminy aglomeracji potrzebują pomocy, a „tabloid” może przyciągnąć uwagę znacznie lepiej od urzędowego biuletynu. Taka forma nie zmienia jednak tego, że zawarte w gazecie treści są ważne  – mówi Tomasz Borejza, który koordynował jego przygotowanie i wydanie. – Przy okazji zbierania informacji do gazety, potwierdziło się, jak ważne jest budowanie świadomości. Są na przykład w krakowskim obwarzanku gminy, w których w ostatnim czasie znacząco wzrosła ilość śmieci produkowanych przez mieszkańców. Można przypuszczać, że mniej kilogramów odpadów trafia tam do pieców. To efekty edukacji i głośnego mówienia o problemie i jego źródłach  – dodaje.

Egzemplarz Smog Expessu można pobrać TUTAJ