Dobre praktyki

Przedstawiamy nowy raport „Dobre praktyki antysmogowe – podręcznik dla samorządów”, który można pobrać ze strony PAS (format PDF).

Prezentowane w raporcie dobre praktyki to kreatywne pomysły, ciekawe doświadczenia, rozwiązania i narzędzia, które w wielu miejscach w Polsce doprowadziły do pozytywnych zmian: przyspieszyły proces wymiany „kopciuchów”, poprawiły efektywność energetyczną budynków, a także ograniczyły emisję z transportu.

Przedstawione w raporcie praktyki zostały pogrupowane w siedem obszarów działalności kluczowych w walce ze smogiem:

1. Kontrole palenisk domowych
2. Programy dotacyjne
3. Wsparcie osób zagrożonych ubóstwem energetycznym
4. Efektywność energetyczna budynków i OZE
5. Edukacja
6. Informowania o jakości powietrza
7. Ograniczanie emisji z transportu

Raport (PDF) „Dobre praktyki antysmogowe – podręcznik dla samorządów” – DO POBRANIA TUTAJ

Poprawa jakości powietrza – realne działania, które może podjąć każda gmina już teraz

INFORMOWANIE O JAKOŚCI POWIETRZA

Informowanie o bieżącej jakości powietrza stanowi główny czynnik budujący świadomość społeczną. Dzięki informacjom o zanieczyszczeniu powietrza, społeczeństwo jest w stanie dopasować swoje zachowanie oraz aktywność do jakości powietrza. Pozwoli to uniknąć przynajmniej części szkodliwego wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie (np. rezygnując ze spacerów w okresie występowania wysokich stężeń). Biorąc pod uwagę fakt, że to właśnie gminy są odpowiedzialne za informowanie mieszkańców o aktualnym stanie powietrza, istotne jest zbudowanie lub odpowiednie wzmocnienie gminnych kanałów informowania.

Tablice informacyjne w przestrzeni publicznej

Tablice informacyjne w przestrzeni publicznej są prostym, ale skutecznym sposobem informowania społeczności lokalnej o aktualnym poziomie zanieczyszczenia powietrza. Ustawione w często uczęszczanych miejscach przykuwają wzrok mieszkańców i zwracają uwagę na problem.

PRZYKŁAD: Dzięki finansowaniu z budżetu obywatelskiego w Krakowie stanęły 3 tablice informujące o bieżącej jakości powietrza. Prócz wyników pomiaru stężeń zanieczyszczeń często pojawiają się tam również materiały informujące o regulacjach wynikających z uchwały antysmogowej oraz dostępnych dotacjach.

Wyświetlanie informacji o jakości powietrza na ekranach w komunikacji miejskiej (autobusy, tramwaje, metro) oraz tablicach tramwajowych na przystankach

Dzięki takiemu rozwiązaniu informacja trafia do osób nie korzystających z Internetu, w tym szczególnie do osób starszych – bardzo narażonych na negatywne skutki oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Dane mogą być pobierane z serwera wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska przez program komputerowy i automatycznie wyświetlane na wszystkich tablicach tramwajowych oraz w telewizji tramwajowej i autobusowej.

PRZYKŁAD: W przypadku Krakowa informacja pojawia się na wszystkich tablicach, które znajdują się w mieście. Komunikaty aktualizowane są przynajmniej trzy razy dziennie, a system podaje informacje nie tylko po polsku, ale także po angielsku, co sprawia, że wiadomości trafiają także do obcokrajowców, odwiedzających miasto turystycznie.

Informacja w szkołach

Informacja o bieżącej jakości powietrza powinna być więc obowiązkowo prezentowana w placówkach opiekuńczych i edukacyjnych: przedszkolach, szkołach, świetlicach itp. Ważne jest, aby informacja była podana w przystępny dla dzieci sposób, na przykład poprzez kolory lub emotikony, które wyrażać będą aktualny stan jakości powietrza. Istotne jest również, by jakość powietrza była na bieżąco sprawdzana, a kolory karteczek zmieniane zgodnie z aktualnymi wynikami pomiarów.

PRZYKŁAD: W mysłowickich placówkach edukacyjnych zawisły specjalne plansze z informacją o stanie powietrza, które prócz wymienianej karteczki obrazującej bieżącą jakość powietrza wskazują również jakich zachowań należy unikać, gdy jest ono zanieczyszczone.

Informacja w przychodniach zdrowia

Umieszczenie tablic lub monitorów elektronicznych informujących o bieżącej jakości powietrza w placówkach zdrowotnych: aptekach, szpitalach, przychodniach zdrowia. Są to miejsca, w których mieszkańcy z braku innego zajęcia są w stanie przyswoić wiele informacji – a ta będzie dla nich szczególnie ważna jeśli znajdzie się tam również wzmianka o szkodliwym wpływie wysokich stężeń na zdrowie.

Informacja na stronie internetowej gminy

Nie jest to droga dotarcia do szerokiego grona odbiorców, jednak jest najprostszym i zupełnie bezkosztowym sposobem przekazania informacji o aktualnej jakości powietrza. Jeśli gmina ma swój profil na portalu społecznościowym Facebook – również tam powinna ostrzegać o złej jakości powietrza. Ponadto, fakt, że informacje pojawiają się na kanale gminnym świadczy o tym, że gmina „nie zamiata problemu pod dywan” i swoim autorytetem potwierdza powagę problemu.

PRZYKŁAD: Gmina Zabierzów po propozycji Zabierzowskiego Alarmu Smogowego dostosowała odpowiednio widget urzędu marszałkowskiego wyświetlający bieżącą jakość powietrza. Informacje przekazywane są obecnie w jasny i czytelny sposób na stronie głównej urzędu gminy: www.zabierzow.org.pl.

Wysyłanie powiadomień SMS do mieszkańców gminy

Gminy mając dostęp do numerów telefonu mieszkańców mogą w łatwy i szybki sposób powiadamiać ich o złej jakości powietrza za pomocą systemu wysyłki wiadomości SMS. Jest to bardziej skuteczne narzędzie niż informacja na stronie internetowej, ponieważ dociera bezpośrednio do odbiorcy – również tego, który nie zagląda codziennie na stronę www gminy (mało kto to robi) lub w ogóle nie korzysta z Internetu (na przykład osoby starsze).

Przestrzeganie zakazu uprawiania aktywności fizycznej przez dzieci na zewnątrz w przypadku wysokich stężeń zanieczyszczeń

Bardzo ważne jest, aby zakaz uprawiania aktywności fizycznej na zewnątrz w przypadku wysokich stężeń zanieczyszczeń był bezwzględnie respektowany. Szczególnie dotyczy to rekreacyjnych spacerów przedszkolaków, lekcji wychowania fizycznego, wypadów na lodowisko czy treningów klubów sportowych na „świeżym” powietrzu.

Odwoływanie sportowych imprez masowych

Dobrym sposobem na pokazanie, jak smog wpływa na zdrowie jest podkreślanie tego faktu podczas organizacji sportowych imprez masowych – organizator imprezy powinien zawsze zastrzegać, żemoże zostać ona odwołana z powodu bardzo wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza, dokładnie tak jak w przypadku niesprzyjającej pogody; burzy czy opadów deszczu.

Projekt Edukacyjna Sieć Antysmogowa

Szkoły biorące udział w projekcie zostają wyposażone w mierniki jakości powietrza, a wyniki pomiarów udostępniane są przez Internet oraz prezentowane na wyświetlaczach w szkole. Umożliwia to uczniom, nauczycielom i społeczności lokalnej bieżące monitorowanie jakości powietrza i adekwatne zaplanowanie aktywności.Oprócz części informacyjnej projekt ESA zakłada aktywny udział nauczycieli poprzez wyposażenie ich w niezbędną wiedzę i materiały dydaktyczne. W tym celu realizowane są kompleksowe szkolenia dla nauczycieli – koordynatorów projektu ESA, którzy następnie przekazują wiedzę uczniom prowadząc lekcje na temat zanieczyszczenia powietrza. Projekt realizowany jest przy wparciu merytorycznym Polskiego Alarmu Smogowego.

TUTAJ moża obejrzeć spot filmowy promujący projekt ESA.Całkowity koszt przystąpienia do projektu wynosi 8500 zł netto na szkołę i obejmuje zakup miernika z tablicą informacyjną zainstalowaną na szkole, 2 lata serwisu i kalibracji, materiały edukacyjne, warsztaty dla mieszkańców i nauczycieli oraz utrzymanie serwerów, strony www i obsługę techniczna, realizowaną przez 2 lata. W pewnych sytuacjach możliwe jest jednak uzyskanie dofinansowania – w tym celu gmina powinna najpierw skontaktować się z kontakt@esa.nask.pl lub wojciech.raciecki@nask.pl.PRZYKŁAD: Metropolia Poznań bardzo aktywnie włączyła się w projekt ESA i przyłączyła do niego aż 160 szkół. Łączna kwota przeznaczona na ten cel to około 1,3 mln zł.

EDUKACJA

Doświadczenia pokazują, że skuteczna edukacja w połączeniu z informowaniem o zagrożeniu jest w stanie trwale zmienić postawy i nawyki mieszkańców. Ważne jest, aby edukacja była prowadzona wielotorowo oraz odejmowała wszystkie grupy wiekowe, również dzieci i seniorów.

Wykorzystanie urzędowej korespondencji z mieszkańcami (np. informacji podatkowej)

Skutecznym sposobem na informowanie i edukowanie mieszkańców jest wykorzystanie urzędowej korespondencji z mieszkańcami, np. informacji podatkowej, deklaracji odpadowych itp. Taki sposób dystrybucji zapewnia, że trafi ona do adresata oraz sprawia, że koszty wysyłki są niższe (często zerowe). Pismo urzędowe zwiększa również wagę przekazywanej informacji – mieszkańcy traktują ją bardziej poważnie niż przypadkową ulotkę znalezioną w skrzynce pocztowej.

PRZYKŁAD: Gminy województwa małopolskiego w sezonie grzewczym 2018/19 wysyłały do mieszkańców list Marszałka Województwa Małopolskiego przypominający o zapisach uchwały antysmogowej, który załączony był jako dodatek do informacji podatkowej. Wraz z listem przesłane zostały podstawowe informacje o uchwale antysmogowej i źródłach dofinansowania.

Edukacja w przestrzeni publicznej

Gminy dysponują zazwyczaj szerokim wachlarzem nośników, na/w których można umieścić materiały edukacyjne dla mieszkańców (plakaty, ulotki, broszury). Informacje mogą pojawiać się na billboardach, miejskich tablicach informacyjnych, w komunikacji zbiorowej, urzędach gminy i placówkach edukacyjnych (zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz). Antysmogowym przekazem można okleić również gminne pojazdy.

Edukacja podczas imprez gminnych

Imprezy gminne, np. festyny, dożynki itp. gromadzą zwykle dużą liczbę osób w jednym miejscu. Dobrze jest wykorzystać taką okazję do edukowania mieszkańców poprzez przeprowadzenie krótkiej prelekcji czy postawienie stoiska poświęconego zanieczyszczeniu powietrza. W takich wydarzeniach często biorą udział osoby starsze, do których zazwyczaj trudno dotrzeć, a ze względu na wiek mogą potrzebować większej pomocy na przykład przy wypełnieniu wniosku o dofinansowanie do wymiany pieca. W trakcie takich wydarzeń można również zorganizować pokaz różnych technologii grzewczych.

Edukacja dzieci w szkołach

Ważnym elementem edukacji lokalnej społeczności jest zwiększanie świadomości dzieci, które w przyszłości będą odpowiedzialne za jakość powietrza, a już teraz mogą swoim zachowaniem zmienić postawę rodziców i dziadków. Na stronie www.smog.edu.pl znajdują się gotowe materiały (scenariusze, karty pracy) do wykorzystania podczas zajęć z dziećmi w trzech grupach wiekowych: 6-9 lat, 10-13 oraz +14 lat. Na stronie tej znajduje się również szereg ciekawych zabaw i zadań interaktywnych, z których można skorzystać na zajęciach lub zachęcić dzieci i rodziców do wykorzystania w domu.

Edukacja seniorów

Seniorzy to grupa, która ze względu na słabszy dostęp do informacji bywa często nieświadoma wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie. To właśnie seniorzy, obok dzieci i kobiet w ciąży, są najbardziej narażeni na negatywne skutki oddychania smogiem. Edukacja najstarszych może odbywać się w ramach uniwersytetu trzeciego wieku, klubów seniora czy kół hobbystycznych, np. koła gospodyń. Prócz ogólnej edukacji powinna obejmować również pomoc przy zdobyciu dotacji do wymiany starego źródła ciepła – doboru nowego źródła i wypełnieniu wniosku o dotację.

PRZYKŁAD: Strażnicy miejscy z Mysłowic podczas konferencji dla seniorów „Bądź bezpieczny w domu”, przedstawili prelekcję na temat skutków zdrowotnych oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Wykład zakończył krótki happening, podczas którego strażnicy w maskach przeciwpyłowych wnieśli na salę sosnową trumnę, by unaocznić zebranym wagę problemu.

Edukacja poprzez lokalnych liderów opinii

Do promocji pozytywnych postaw i piętnowania złych nawyków warto wykorzystać popularność lokalnych liderów opinii. Mogą to być zarówno lokalni celebryci, jak i księża, muzycy, aktorzy czy inne postacie dobrze znane i lubiane w społeczności, którzy są w stanie wpływać na mieszkańców i zmieniać ich nawyki na lepsze.

PRZYKŁAD: W spotach akcji „Nie truj sąsiada”, realizowanej przez Subregion Zachodni Województwa Śląskiego zobaczyć można było znane osoby ściśle związane z powiatem wodzisławskim, m. in. aktora Franciszka Pieczkę i Mariana Dziędziela, blogera reZigiusza oraz zespół Tabu.

Wykorzystanie godzin dyrektorskich

W każdej szkole do dyspozycji dyrektora są godziny dodatkowe (tzw. godziny dyrektorskie), które mogą zostać przeznaczone na zajęcia rozwijające zainteresowania i uzdolnienia uczniów, w szczególności zajęcia związane z kształtowaniem aktywności i kreatywności uczniów. Warto wykorzystać ten dodatkowy czas na edukację antysmogową prowadzoną przez przeszkolonych nauczycieli lub osoby bezpośrednio związane z walką z zanieczyszczeniem powietrza (np. organizacje pozarządowe).

Współpraca z Kościołem

W edukacji antysmogowej nieoceniona jest aktywna rola Kościoła. Księża podczas coniedzielnych kazań mogą uświadamiać mieszkańców o szkodliwym wpływie zanieczyszczenia powietrza na zdrowie, podkreślając, że zatruwanie naszej atmosfery jest uznawane za grzech. Na ambonę mogą być również zapraszani eksperci, którzy opowiedzą więcej o problematyce złej jakości powietrza i wskażą dostępne rozwiązania. Msze niedzielne są dobrym sposobem na dotarcie do całych rodzin, a także osób starszych, dla których ksiądz często stanowi duży autorytet i może wpłynąć na ich postawy.

PRZYKŁAD: Przez Diecezję Sosnowiecką został wydany i dostarczony do każdej parafii przewodnik ekologiczny „Ziemia wspólnym dobrem”. Jest on skierowany do duszpasterzy i liderów wspólnot parafialnych i zawiera diagnozę zagrożeń środowiska, takich jak: problem globalnego ocieplenia, smog czy brak segregacji odpadów oraz przedstawia konkretne rozwiązania tych problemów.

PRZYKŁAD: Bardzo mocno w edukację ekologiczną włączył się także arcybiskup metropolita katowicki Wiktor Skworc. Jest on autorem licznych listów do wiernych, w których nawołuje do podejmowania stanowczych działań na rzecz wspólnego dobra, jakim jest zdrowe i czyste powietrze.

PRZYKŁAD: W Gminie Skawina odbyło się kilka prelekcji antysmogowych prowadzonych przez Skawiński Alarm Smogowy, które miały miejsce w kościele lub sali przykościelnej. Prelekcje odbywały się w trakcie mszy lub bezpośrednio po nich, co pomogło uzyskać dużą frekwencję.

Szkolenia dla lekarzy, policji, straży miejskiej

Są pewne grupy społeczne, które mają dużą moc opiniotwórczą i należy to wykorzystać. Lekarze powinni posiadać wykwalifikowaną wiedzę z zakresu wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie, a policja i straż miejska dobrą znajomość procedur przeprowadzenia kontroli spalania odpadów i przestrzegania uchwał antysmogowych. W związku z tym bardzo istotne jest, aby prowadzić regularne szkolenia z tego zakresu i ciągle poszerzać wiedzę i umiejętności specjalistów.Publikacja na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie (przydatna dla lekarzy) dostępna jest TUTAJ, a broszura zdrowotna tutaj: TUTAJ. Raport na temat funkcjonowania systemu kontroli palenisk domowych wraz z kartą dobrych praktyk (przydatny dla funkcjonariuszy straży miejskiej/gminnej) TUTAJ.

Kontrola

Biorąc pod uwagę fakt, że to właśnie emisja z domowych kotłów, pieców i kominków stanowi główne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym i rakotwórczym bezno[a]pirenem, kontrola palenisk domowych powinna stanowić jeden z priorytetów walki ze smogiem. Jest to szczególnie istotne zagadnienie dla włodarzy gmin, ponieważ zgodnie z art. 379 ustawy Prawo ochrony Środowiska to właśnie wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska, w tym kontrolę spalania odpadów i przestrzegania uchwał antysmogowych.

Inwentaryzacja

Inwentaryzacja źródeł ciepła jest bardzo istotnym elementem walki z niską emisją, ponieważ dzięki niej wiemy z jaką skalą problemu mamy do czynienia, tzn. ile źródeł ciepła jest jeszcze do wymiany (jakie środki w budżecie gminy trzeba przeznaczyć na ten cel) oraz które domostwa należy kontrolować. Bardzo istotne jest, aby inwentaryzacja była na bieżąco aktualizowana oraz weryfikowana podczas każdej kontroli.

PRZYKŁAD: Gmina Miejska Kraków zleciła przeprowadzenie inwentaryzacji firmie zewnętrznej, której ankieterzy prowadzili fizyczne kontrole i sprawdzali rodzaj źródła ciepła mieszkanie po mieszkaniu. Dzięki temu Kraków posiada dokładne informacje, w których konkretnie budynkach pozostały jeszcze paleniska na paliwo stałe, (i które należy wymienić do 1 września 2019 r., kiedy wchodzi w życie całkowity zakaz spalania paliw stałych). Wyniki inwentaryzacji prezentowane są na mapie: https://msip.um.krakow.pl/kompozycje/?config=config_kios.json.

PRZYKŁAD: Gmina Skawina prowadzi inwentaryzację źródeł ciepła udostępniając mieszkańcom specjalny formularz. Ankiety mogą być wypełniane zarówno elektronicznie, jak i tradycyjnie. Gmina zachęca do ich wypełnienia małym upominkiem, który można otrzymać po jej przesłaniu.

Powołanie wspólnej straży sąsiadujących gmin

Doświadczenia pokazują, że skuteczna kontrola palenisk ma miejsce tylko tam (z nielicznymi wyjątkami), gdzie funkcjonuje straż miejska / gminna. W przypadku gmin, których budżet nie jest w stanie pokryć pełnego etatu strażnika gminnego istnieje możliwość powołania wspólnej straży sąsiadujących w jednym województwie gmin (straż międzygminna), która pozwala na utrzymanie skutecznych kontroli przy jednoczesnym obniżeniu kosztów.Ustawa o strażach miejskich dostępna tutaj: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971230779/U/D19970779Lj.pdf (Art. 3 zawiera informacje na temat wspólnej straży).Raport na temat funkcjonowania systemu kontroli palenisk domowych dostępny tutaj: https://krakowskialarmsmogowy.pl/text/download/id/964

PRZYKŁAD: Gminy: Koniusza i Igołomia-Wawrzeńczyce zatrudniają jednego wspólnego strażnika gminnego, który dzieli swoją pracę na dwie gminy. Pomimo pracy na pół etatu w każdej z nich, jego kontrole spalania odpadów charakteryzują się dużą skutecznością.

Kontrole prowadzone przez Policję

Innym pomysłem jak prowadzić kontrole bez straży gminnej/miejskiej jest zamówienie dodatkowych patroli Policji, którym pensje może opłacać gmina. Praktykowane są również wspólne kontrole urzędników oraz policjantów.

Wspólne kontrole strażnika miejskiego i urzędnika/ekodoradcy

Doświadczenia gmin wskazują, żekontrole przebiegają sprawniej, gdy prowadzą je wspólnie strażnicy miejscy z urzędnikami (jeśli są takie możliwości etatowe). Ci pierwsi przeprowadzają kontrolę, a drudzy edukują o przepisach oraz możliwych do uzyskania dotacjach, ewentualnie pomagają wypełnić wniosek o dofinansowanie. Jest to szczególnie potrzebne w przypadku posesji, które były zgłaszane już wielokrotnie.PRZYKŁAD: Skawina: Akcja „Mój sąsiad już nie truje” (szczegóły na: http://www.gminaskawina.pl/index.php?option=16&action=news_show&news_id=17254),Legionowo: do posesji wielokrotnie zgłaszanej udaje się strażnik miejski i urzędnik.

Kontrole kompleksowe

Kontrola powinna być kompleksowa i obejmować:

kontrolę paleniska pod kątem spalania niedozwolonych paliw i odpadów, a w przypadku potwierdzenia nieprawidłowości nałożenie mandatu karnego lub skierowanie wniosku do sądu / pobranie próbki z paleniska;
rozmowę uświadamiającą o wpływie zanieczyszczenia powietrza na zdrowie oraz podkreślającą, żeto, jakim powietrzem oddychamy zależy głównie od nas samych i naszych wyborów;
ostrzeżenie o częstszych kontrolach w tym miejscu w przypadku wykrytych nieprawidłowości (prowadzenie tzw. czarnej listy budynków, które wymagają ponownej kontroli ze względu na stwierdzone wykroczenie);
pomoc i doradztwo w zakresie wyboru ekologicznego źródła ciepła oraz otrzymania dotacji;
inwentaryzację źródeł ciepła – dodanie budynku do ewidencji kotłów do wymiany i oznaczenie kotła specjalną naklejką zawiadamiającą o terminie jego wymiany.

PRZYKŁAD: Akcja „Mój sąsiad już nie truje” ze Skawiny (szczegóły na: http://www.gminaskawina.pl/index.php?option=16&action=news_show&news_id=17254).

Naklejki na kotły

Dobrym sposobem na edukowanie mieszkańców o zapisach uchwały antysmogowej jest akcja przyklejania podczas kontroli na przestarzałe urządzenia grzewcze naklejek z dokładną datą, do której należy je wymienić. Akcja ta pomaga uświadomić kontrolowanemu, że to właśnie jego bezpośrednio dotyczą regulacje uchwały i w konkretny, zindywidualizowany sposób wskazuje obowiązujące go wytyczne dotyczące terminu wymiany urządzenia.PRZYKŁAD: Straż Miejska w Katowicach od 2017 roku podczas każdej kontroli przykleja naklejki „z datą przydatności” danego pieca. Naklejki, prócz terminu wymiany zgodnie z uchwałą antysmogową informują również, gdzie szukać informacji na temat możliwości otrzymania dofinansowania. Podobne działania prowadzone są również w Małopolsce przez ekodoradców.

Wykorzystanie dronów

Obecnie testowane są różne nowoczesne technologie, które mają pomóc kontrolującym w szybszym i dokładniejszym wykrywaniu spalania odpadów, np. drony badające skład dymu wydobywającego się z kominów. Wyposażone są w czujniki, które są w stanie rozpoznać czy dany dym pochodzi ze spalania odpadów.

PRZYKŁAD: Straż miejska z Katowic wykorzystuje w swojej pracy specjalne drony. Pierwszy dron skanuje znaczne obszary miasta, wykrywając miejsca, z których występuje zwiększona emisja zanieczyszczeń do powietrza. Na podstawie zebranych w ten sposób danych, informacja o obszarze budynków generujących największe zanieczyszczenie zostaje maksymalnie zawężona, a następnie wytypowane są budynki o największym potencjale zanieczyszczeniowym. W tak zdiagnozowany teren kierowany jest drugi dron, który wyposażony jest w odpowiednie analizatory. Zainstalowane na dronie sensory pozwalają na analizę zawartości etanolu, amoniaku, chlorku wodoru, formaldehydu oraz PM10, PM2,5 i PM1 w badanym dymie. Wytypowane obiekty zostają poddane szczegółowej kontroli, obejmującej pobranie próbki spalin ze smugi dymu wydobywającej się z komina. Analiza wyników jest dostępna on-line w ciągu 1-2 sekund i pozwala na wykrycie procederu spalania odpadów i podjęcie decyzji o skierowaniu funkcjonariuszy straży w celu przeprowadzenia kontroli, zastosowaniu przewidzianych sankcji lub ewentualnym poborze próbek popiołu z paleniska.

Zawężenie obszaru kontroli – sprawdzenie kto nie ma deklaracji odbieranych odpadów

Gmina może sprawdzić, które gospodarstwa nie złożyły deklaracji odpadowych. W takich domostwach istnieje duże prawdopodobieństwo, żesą one gromadzone w miejscach do tego nieprzeznaczonych (np. wyrzucane do lasu) lub po prostu spalane. W takich miejscach kontrola powinna być obowiązkowa.

W sezonie grzewczym wyodrębnienie strażników zajmujących się wyłącznie kontrolą palenisk

W okresie zimowym, gdy występuje najbardziej poważny problem związany ze spalaniem odpadów i złej jakości paliw, pomocne jest wyodrębnienie grupy funkcjonariuszy zajmujących się wyłącznie kwestią kontroli palenisk. Takie działania mają na celu maksymalne skrócenie czasu reakcji na zgłoszenie, i co za tym idzie zwiększenie szans na potwierdzenie popełnienia wykroczenia. Im szybszy przyjazd służb na miejsce spalania odpadów, tym większe prawdopodobieństwo, że uda się to udowodnić. Oprócz tego, upoważnienia do spalania odpadów powinni posiadać wszyscy strażnicy (lub większa liczba urzędników w gminach bez straży miejskiej.

Prowadzenie rejestru zgłoszeń oraz publikacja wyników kontroli po numerze zgłoszenia

Każdy mieszkaniec zgłaszający podejrzenie spalania odpadów lub nieprzestrzegania uchwały antysmogowej powinien mieć dostęp do wyników przeprowadzonej kontroli. Dlatego ważne jest, aby prowadzony był rejestr zgłoszeń wraz z numerem zgłoszenia, by jasne było, czy dana kontrola została przeprowadzona, po jakim czasie od zgłoszenia miała miejsce i jaki był jej efekt (czy wykazała nieprawidłowości). Jest to motywujące również dla strażników, którzy wiedzą, że efekty ich pracy są widoczne i na bieżąco sprawdzane.

Kontrola nowych budynków

W przypadku kontroli przestrzegania uchwały antysmogowej bardzo ważne jest, aby kontrolować również nowo wybudowane budynki, a dokładniej zgodność zainstalowanego źródła ciepła z wymogami uchwały (5 klasa lub ekoprojekt w zależności od województwa). Takie kontrole na miejscu mogą przeprowadzać urzędnicy gminy i w przypadku nieprawidłowości kierować informacje do powiatowych inspekcji nadzoru budowlanego. W przypadku domów jednorodzinnych inspekcje ograniczają się do kontroli dokumentacji, nie są prowadzone wizyty kontrolne, stąd konieczność wyrywkowych kontroli przez gminy.

Finansowanie

Skuteczna walka ze smogiem wymaga zaangażowania nie tylko władz, ale również mieszkańców. Ci drudzy zobowiązani są przepisami uchwał antysmogowych, które nakładają na nich zakaz stosowania paliw złej jakości oraz konieczność wymiany wysokoemisyjnych źródeł. Należy jednak pamiętać, że nie wszyscy mieszkańcy, pomimo przepisów, są w stanie samodzielnie wymienić swoje stare źródło ciepła ze względów czysto ekonomicznych. Wtedy z pomocą powinny przyjść im programy finansowe.

Ustalenie konkretnego celu redukcji emisji

Wiele gmin nie podchodzi do wymiany kotłów zadaniowo, nie ma ambicji liczby urządzeń grzewczych, które ma zamiar wymienić i efektu ekologicznego, jaki dzięki temu uzyska. Często wynika to z braku inwentaryzacji, a co za tym idzie niewiedzy jak dużo kotłów należy wymienić w danej gminie. Istotne jest, aby gmina ustaliła konkretny cel liczbowy na dany rok, zgodnie z terminami wymiany urządzeń grzewczych według zapisów uchwały antysmogowej.

Lokalne programy dopłat

Gmina może uruchomić własny program dopłat do wymiany kotłów, finansowany z budżetu gminy. Coraz więcej gmin decyduje się na takie działanie. Ważne jest żeby program ten był skoordynowany z krajowym Programem Czyste Powietrze – stanowił niejako do niego dodatek. A więc w pierwszej kolejności mieszkaniec powinien uzyskać dopłatę z Programu Czyste Powietrze, skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej, a z programu lokalnego otrzymać bonus w postaci dodatkowej dotacji. Taki bonus może mieć formę zapłaty za trwałe zniszczenie starego kotła (patrz niżej).

Zabezpieczenie odpowiednich środków w budżecie

Bardzo ważnym krokiem w zakresie finansowania jest zabezpieczenie odpowiednich środków w budżecie gminy, przeznaczonych wyłącznie na walkę z zanieczyszczeniem powietrza (głównie jest to wsparcie mieszkańców przy wymianie przestarzałych pieców i kotłów). Środki te powinny mieć uzasadnienie zgodne z inwentaryzacją źródeł ciepła i terminami wymian według zapisów uchwały antysmogowej, tak aby zdążyć przed wyznaczonymi datami (z celem liczbowym wymiany kotłów, który gmina wyznaczyła na dany rok).PRZYKŁAD: W 2018 roku Gmina Miejska Rybnik na dofinansowanie inwestycji ekologicznych związanych z ochroną powietrza przeznaczyła z budżetu miasta 5 mln zł.

Odpowiednie informowanie o dotacjach

Bardzo często mieszkańcy nie zdają sobie sprawy zarówno z wymagań uchwały antysmogowej, które nakładają na nich obowiązek likwidacji przestarzałych kotłów, jak i możliwości pozyskania dotacji, które mogą zdobyć na ich wymianę. Właśnie dlatego bardzo istotne są działania informacyjne gminy w tym zakresie. Jednostki samorządowe powinny wykorzystać jak najwięcej kanałów informacyjnych tak, aby dotrzeć do wszystkich mieszkańców. Akcje informacyjne powinny być prowadzone regularnie.

Pomoc ekodoradców

Podczas działań związanych z wymianą kotłów nieoceniona jest pomoc gminnych ekodoradców, którzy służą mieszkańcom swoją wiedzą i doświadczeniem i mogą pomóc im w dobraniu odpowiedniego źródła ciepła oraz zdobyciu dofinansowania na jego zakup. Szczególnie istotne jest to w przypadku osób starszych, które często nie są w stanie wypełnić samodzielnie wniosku o dotację. Ważne jest, żeby w każdej gminie znajdował się przynajmniej jeden urzędnik pełniący taką funkcję.

Korzyści dla mieszkańców mieszkań komunalnych, którzy zdecydowali się na wymianę pieca

W przypadku mieszkań komunalnych dobrą praktyką jest przekazanie pewnych korzyści mieszkańcom, którzy zdecydowali się na wymianę pieca. Przykładowo, jeśli mieszkaniec zmieni piec – gmina zwalnia go z czynszu na wydaną kwotę lub jej część.

Akcja „Skup kopciucha”

Bardzo istotne jest, aby stare kopcące piece, które zostały wymienione na nowe ekologiczne źródła ciepła nie trafiały do ponownego obiegu, a zostały trwale i nieodwracalnie zlikwidowane. Dobrym pomysłem na dodatkowe wsparcie finansowe i jednoczesne pewne zniszczenie kopciucha jest jego odbiór przez gminę, trwałe zniszczenie go i zapłacenie za to mieszkańcowi, który się tego kotła pozbywa. W ten sposób może być zorganizowany gminny system dopłat do wymiany starych kotłów na paliwo stałe.

Odpowiedni kierunek dopłat

Gminy powinny pamiętać o bardzo ważnej kwestii, jaką jest odpowiednie dysponowanie środkami publicznymi. Istotne jest, aby dopłaty szły do osób najbiedniejszych, słabo gospodarujących, które nie będą w stanie same poradzić sobie z wymianą kotłów. Osoby zamożniejsze, które mają możliwości, aby wymienić kotły bez dotacji powinny to zrobić, ponieważ obliguje je do tego uchwała antysmogowa oraz mają dostęp do ogólnopolskich narzędzi wsparcia, na przykład ulgi termomodernizacyjnej czy Programu Czyste Powietrze.