Czy mieszkańcy województwa śląskiego mogą liczyć na skuteczną ochronę przed trucicielami? Polski Alarm Smogowy (PAS) zapytał wszystkie gminy w regionie jak wygląda egzekwowanie antysmogowych przepisów, w tym kontrola palenisk. Wnioski są dalekie od optymizmu – w wielu gminach wciąż zbyt łatwo uniknąć odpowiedzialności za spalanie odpadów lub użytkowanie kotła kopciucha niezgodnego z przepisami. 

W województwie śląskim uchwała antysmogowa obowiązuje od ponad sześciu lat. Przełomowy dla antysmogowych regulacji był rok 2022. To wtedy weszły w życie ograniczenia, które miały wyeliminować najstarsze pozaklasowe kotły. Uchwała obejmuje teren całego województwa i w założeniach powinna być z równą mocą egzekwowana w każdej gminie. Badanie PAS pokazało, że założenia rozmijają się z rzeczywistością a stan egzekucji przepisów antysmogowych pozostawia wiele do życzenia.

Nie ma straży, jest problem

Największy wpływ na liczbę kontroli, ich skuteczność i karanie sprawców wykroczeń ma obecność straży gminnej. W gminach ze strażą w 2022 r. przeprowadzono ponad 6-krotnie więcej kontroli, niż w gminach bez straży. Tam gdzie nie ma strażników mieszkańcy bardzo rzadko zgłaszają spalanie odpadów czy łamanie przepisów uchwały antysmogowej. Aż 95% takich zgłoszeń miało miejsce w gminach ze strażą! Dlaczego tak się dzieje? – Wydaje się, że wynika to z postrzegania straży jako instytucji, do której można zwracać się w takich sytuacjach. Brak straży to z kolei brak wiedzy o tym, komu zgłaszać naruszenia. Warto zauważyć, że zawiadomienia takie dominują w godzinach wieczornych, tymczasem w większości gmin bez straży nie prowadzi się kontroli poza godzinami pracy urzędów – mówi Janusz Piechoczek z Polskiego Alarmu Smogowego.

W gminach bez straży, które zbadano zarówno w 2021, jak i w 2022 r., liczba kontroli spadła rok do roku aż o 45%. Postępująca – dzięki uchwale antysmogowej – eliminacja kopciuchów, nie wyjaśnia aż tak dużego spadku. Być może uwidocznił się w ten sposób wpływ polityków usprawiedliwiających spalanie odpadów (J. Kaczyński: „trzeba w tej chwili palić wszystkim, poza oponami”), co mogło wywołać obawy władz gminnych przed podejmowaniem kontroli.

Wykroczenie bez kary

Kontrolujący niechętnie stosują sankcje za łamanie zakazu spalania odpadów lub nieprzestrzeganie uchwały antysmogowej. W miastach na prawach powiatu ukaranie mandatem lub skierowanie sprawy do sądu spotyka sprawców tylko 53% wykroczeń. W powiatach ziemskich mandat jest nakładany jeszcze rzadziej – w 29% wykroczeń. Brak sankcji jest szczególnie wyraźny w gminach bez straży. O ile średnia ilość mandatów i spraw na gminę ze strażą wynosi 22, to dla gmin bez straży wskaźnik ten wynosi mniej niż jeden.

Chociaż wysokość mandatu może wynosić nawet 500 zł, to rzadko zdarzają się takie kary. Średnia wysokość mandatu to 207 zł. Grzywny nakładane przez sądy są wyższe – na 72 takie przypadki średnio było to 480 zł, choć przykładowo średnia dla grzywien wymierzanych sprawcom wykroczeń w Gliwicach to 786 zł.

Gdzie najtrudniej zatruwać powietrze?

Najwięcej kontroli w 2022 r. przeprowadzono w Rybniku – 3 905. Drugi pod tym względem jest powiat wodzisławski z wynikiem 1 581 kontroli, nieznacznie wyprzedzający Gliwice (1 479 kontroli). Jeśli przyjrzymy się liczbie kontroli w odniesieniu do ogólnej liczby budynków jednorodzinnych, to za najwyższą intensywność działań docenić należy Chorzów, gdzie co drugi budynek jednorodzinny został skontrolowany. Następny w kolejności jest Rybnik (co piąta nieruchomość), Gliwice (14 budynków skontrolowanych na 100), Jastrzębie-Zdrój (13), Świętochłowice i powiat bieruńsko-lędziński (po 11).

– Najbardziej skuteczna w wykrywaniu nieprawidłowości jest rybnicka Straż Miejska, która w trakcie swoich interwencji odnotowała 434 przypadki naruszenia uchwały antysmogowej. Oznacza to, że co piąte wykroczenie w województwie, polegające na stosowaniu kotła lub paliwa niezgodnego z uchwałą, zostało stwierdzone w Rybniku. Jest to kolejny dowód konsekwentnej antysmogowej polityki tego miasta. Dla porównania w drugiej pod tym względem Częstochowie, stwierdzono 155 przypadków łamania postanowień uchwały antysmogowej – mówi Janusz Piechoczek.

Informacje dotyczące prowadzonych działań kontrolnych w 2022 roku zostały zebrane ze 166 gmin województwa śląskiego. Dane pozyskano w drodze dostępu do informacji publicznej. Odpowiedzi nie udzielili urzędnicy tylko jednej gminy w województwie.

Pełna wersja raportu „Jak działa kontrola palenisk w woj. śląskim” w załączeniu i pod linkiem: https://wyjsciesmoga.pl/wp-content/uploads/2023/11/Raport_kontrole.pdf